تحلیل و تطبیق نقوش دست‌بافته‌های عشایر قشقایی با نقوش صخره‌ای مسیرهای کوچ و سکونتگاه‌های آنها در استان فارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه هنر شیراز، شیراز، ایران

چکیده

 نقوش صخره‌ای همان نقش‌های حک‌شده یا نقاشی‌شده بر سطح صاف سنگ‌ها و صخره‌ها هستند که از اولین نمونه‌های هنر انسانی محسوب می‌شوند. از آنجا که اکثر این نقوش در مسیر کوچ عشایر، شکارگاه‌ها و چراگاه‌ها قرار دارند، فرضیه رویارویی و ارتباط عشایر با آنها بسیار قوت می‌گیرد. حکاکی این نقوش از نوعی سادگی برخوردار است، همان نوع سادگی که در آثار هنری اقوام کوچنده نمایان است و به پیروِ آن در بین عشایر سرزمین ایران نیز بسیار نمود دارد. در پژوهش حاضر تلاش شده است نقوش صخره‌ای که تاکنون در مسیر پراکندگی عشایر قشقایی و ایل‌راه‌های آن‌ها در استان فارس شناسایی شده، با نقوش دست‌بافته‌های این قوم مورد طبقه‌بندی، تحلیل و تطبیق قرار گیرد و شباهت‌ها و ارتباط‌های احتمالی بین آن‌ها بیان شود. برای این کار، وجوه مشترک نقش‌های این دو توصیف شده و در نهایت این فرضیه مطرح شده است که نقوش مورد استفاده توسط خلق‌کنندگان هر دو هنر، احتمالاً به منظور ایجاد علامت یا رد پایی از خود برای نشان دادن حق مالکیت، نمایش واقعیت‌های موجود در زندگی اجتماعی و اقتصادی یا به نوعی عرضه تعلق قومیتی و عِرق ملی از سوی آن‌ها بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and Comparison of Hand – Woven Motifs of Qashqai Nomads with the Rock Patterns of Migration Routes and Their Settlements in Fars Province

نویسندگان [English]

  • Fahimeh Faani 1
  • Ahmad-Ali Aasadi 2
1 M.A. in archeology, Isfahan art university, Isfahan, Iran
2 assistant professor in archeology, Shiraz art university, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Rock patterns are those carved or painted on the smooth surface of rocks, which are considered to be the first examples of human art. Since most of these motifs are located on the path of nomadic migration, hunting grounds and pastures, it strengthens the hypothesis of the encounter and communication of the nomads with them. The craving of these patterns has a kind of simplicity, the same kind of simplicity that is visible in the artworks of the nomadic tribes, and it has many manifestations among its followers among the nomad of land of Iran. This article tries to classify, analyze and compare the rock patterns that have been identified so far along the routs of the Qashqai nomads and their tribes in Fars province with the hand- woven patterns of the ethnic, and the similarities and possible connections between them. Express to achieve this goal, the common aspects of the two patterns are described and finally, the hypothesis is proposed that the patterns used by the creators of both arts are probably for the purpose of creating a mark or a trace of themselves to show the right of ownership, statistics of existing realities in social and economic life, or some kind of presentation of ethnic belonging and patriotism have been done by them.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • rock patterns
  • hand- woven
  • pattern
  • Qashqai
  • Fars province
ابراهیم‌زاده. فرزام، مبینی. مهتاب (1391). بررسی نقوش گبه‌های ایرانی. کتاب ماه هنر. 13 (169). 100- 107.
ابراهیمی ناغانی. حسین (1393). مقدمه‌ای بر زیبایی‌شناسی نقش و رنگ گلیم‌های عشایر بختیاری. فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی. 1 (1). 19- 39.
ادواردز. سیسیل (1362). قالی ایران. ترجمه مهین‌دخت صبا (بزرگ‌مهر). تهران: انجمن دوستداران کتاب.
افروغ. محمد (1399). گبه‌ها: نقاشی‌های بافته شده در عشایر، بررسی فرآیند بافت، تحلیل و تطبیق گبه‌های قدیم و جدید با نقاشی مدرن. دو فصلنامه علمی رجشمار. 1 (2). 134- 152.
................. جوانی. اصغر. چیت‌سازیان. امیرحسین و قشقایی‌فر. فتحعلی (1395). عوامل مؤثر بر آفرینش نقوش انتزاعی و تجریدی در دست‌بافته‌های قشقایی. باغ نظر. 13(45). 77-90.
................. جوانی. اصغر. قشقایی‌فر. فتحعلی و چیت‌سازان. امیرحسین (1396). زیبایی‌شناسی و فن‌شناسی رنگ در دست‌بافته‌های قشقایی. مطالعات هنر اسلامی. 13(26). 121-142.
................ و قشقایی‌فر. فتحعلی (1397). پژوهشی در انواع فنون بافتِ دست‌بافته‌های قشقایی. دانش‌های بومی ایران. 5 (10). 152- 185.
افضل طوسی. عفت‌السادات (1391). گلیم حافظ‌نگاره بز کوهی. علمی پژوهشی نگره. 7 (21). 55- 67.
بختیاری شهری. محمد (1388). بررسی و مطالعه سنگ‌نگاره‌های نویافته دشت توس. مطالعات باستان‌شناسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران). 1 (1-1). 21- 44.
بیک‌محمدی. خلیل، جانجان. محسن، بیک‌محمدی. نسرین (1391). معرفی و تحلیل نقوش سنگ‌نگاره‌های نویافته مجموعه B ارگس سفلی (ملایر- همدان). پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران (نامه باستان‌شناسی). 2 (2). 121- 140.
پرهام. سیروس (1360). تاریخ کهن فرشبافی فارس. آینده. 7 (4). 262-267.
....................... (1364). دست‌بافته‌های عشایری و روستایی فارس. ج 1. تهران: امیرکبیر.
...................... (1371). فرش گره‌بافته در متون فارسی سده‌های نخستین اسلامی. نشر دانش. 71. 6-9.
...................... (1375). شاهکارهای فرشبافی. تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی.
..................... (1399). فرش و فرش‌بافی در ایران. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).
ترزبان. خلیل، شیرانی. فریده (1398). بررسی و معرفی سنگ‌نگاره‌های تنگ کوهی بخش اشکنان شهرستان لامرد. اولین کنفرانس ملی دوسالانه باستان‌شناسی و تاریخ هنر ایران: 11 و 12 اردیبهشت. دانشگاه مازندران.
توفیقی. پیوند (1393). بررسی تطبیقی طرح و رنگ در طناب‌های (مال‌بندهای) عشایری ایل‌های بختیاری و قشقایی. هنرهای کاربردی. 5. 45- 57.
چایلد. گوردون (1357). انسان خود را می‌سازد. ترجمه احمد کریمی حکاک و محمد هل‌اتایی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
خانی‌پور. مرتضی، قاسمی. زینب (1392). معرفی سنگ‌نگاره‌های نویافته محمدآباد (گشک) مرودشت. همایش ملی باستان‌شناسی ایران، دستاوردها، فرصت‌ها، آسیب‌ها. دانشکده هنر دانشگاه بیرجند.
      دادور. ابوالقاسم، مؤمنیان. حمیدرضا (1385). عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و پیدایش نقوش گلیم قشقایی. انجمن علمی فرش ایران.2 (2). 47- 63.
دارک کن. آر (1379). مبانی نظری باستان‌شناسی. ترجمه کامیار عبدی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
درداری. نوروز (1388). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایل بزرگ قشقایی. شیراز: قشقایی.
دره‌شوری. پروین با همکاری گروه فعالان محیط زیست و فرهنگ عشایر فارس (1393). بازتاب طبیعت زاگرس در نگاره‌های قشقایی. شیراز: ادیب مصطفوی.
دوستی. شهرزاد (1393). صنایع بافت داری در عشایر قشقایی. فصل‌نامه فرهنگ مردم ایران. 12 (36). 145- 164.
دولت‌یاری. عباس، تقوی. عابد، میرزایی‌مقدم. روح‌الدین، دولت‌یاری. زهرا (1394). بررسی و مقایسه نقوش جانوران اساطیری بر روی سنگ‌نگاره‌های جربت در خراسان شمالی. دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. دبیرخانه دائمی همایش ملط باستان‌شناسی ایران.
رحمانی. اشکان (1396). مفرش‌بافی در ایل قشقایی (با تأکید بر ساختار بافت). گلجام. (32). 135-143.
رفیع‌فر. جلال‌الدین (1375). عشایر فارس. تهران: دانشگاه تهران.
.............................. (1384). سنگ‌نگاره‌های ارسباران. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
ژوله. تورج (1390). پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
صادقی. سارا، قربانی. حمیدرضا (1398). بررسی و تحلیل نگاره‌های نمادین (مطالعه موردی: سنگ‌نگاره‌های استان خراسان جنوبی). جلوه هنر. 11(4). 47- 61.
..................................................... و هاشمی زرج‌آبادی. حسن (1394). بررسی نقش‌مایه‌های سنگ‌نگاره آسو در شهرستان بیرجند. مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان. 9 (4- 36). 75- 96.
صفاران. الیاس، کامرانی نژاد سیرجانی. مریم (1398). تقابل نقش بز کوهی و درخت بر روی تپه شاه‌فیروز سیرجان با ظروف سنگ صابونی تمدن جیرفت. علمی تخصصی شابک. 5(1- 40). 55- 64.
صفی‌نژاد. جواد (1373). کوچی‌های ایران (ایلات و عشایر). پیام یونسکو. 26 (294). 8- 9.
طلائی. حسن. نورالهی. علی. فیروزمندی. بهمن و شیری. حسین (1393). قوم‌باستان‌شناسی کوچ‌نشینی و ایل‌راه‌های غرب زاگرس مرکزی. باستان‌شناسی و تاریخ. 6 (2).163- 194.
فاضل. لیلا (1389). تنگ تادوان و تنگ تیهویی: نویافته‌هایی از هنر صخره‌ای در استان فارس. پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس. 2 و 3 (4 و 5). 69- 78.
فرهادی. مرتضی (1376). گمانه‌ها و چون و چراهایی بر دیدگری‌های نقوش صخره‌ای تیمره. فصل‌نامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه. 6 (9). 51- 89.
.......................... (1377). موزه‌هایی در باد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
قسیمی. طاهر (1389). سیری بر هنر صخره‌ای. باستان‌شناسی. 3 (2). 25- 47.
کیانی. منوچهر (1377). کوچ با عشق شقایق. شیراز: کیان نشر.
لباف خانیکی. رجبعلی، بشاش. رسول (1373). سنگ‌نگاره لاخ‌مزار بیرجند. تهران: میراث فرهنگی.
مصطفوی. امید (1389). از ایلات بلو تا ایلات فارس. تهران: خلیلیان.
ملاصالحی. حکمت‌الله، سعیدپور. محمد، مؤمنی. آتوسا، بهرام‌زاده. محمد (1386). شناسایی صخره‌نگاره‌های جنوب کوهستان استان قزوین. باستان‌پژوهی. 2 (3). 35- 49.
ناصری‌فرد. محمد (1395). سنگ‌نگاره‌های ایران زبان مشترک جهانی. تهران: مؤسسه چاپ و نشر واصف.
نصیری طیبی. منصور (1388). نقش قشقایی‌ها در تاریخ و فرهنگ ایران. تهران: دفتر برنامه‌ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
Dessau. G. (1960). Rock Engravings (Graffiti) from Iranian Baluchistan. East and West. 11(1). 258- 266.
Diamond. J. (1999). Guns, Germs and Steel: The Fates of Human Societies. New York: W. W. Norton Company. USA.
Ghasimi. Taher, Barfi. Cyrus, Norouzi Reza (2014). Newly Found Pictograms from Abdozou Rockshelter, Firouzabad, Southern Zagros, Iran. Rock Art Research. 31(2). 199-204.
……………….. Ghasimi. Parsa. Vafaei. Arman. Ghezelbash. Ebrahim (2016). Recent Rock Art Finds from North of Kavar in Fars, Iran. International Journal of Archaeology. 4(6-1). 8-21.
Sarkhosh. Ahmad, Nazari. Samer, Sharbaf. Marzieh (2015). Introduction to Newly Discovered Petroglyphs with Animal Motifs During an Archaeological Survey in Southern Regions of Fars (the Beyram Plain). Historial I Swiat. 15- 30.