تأثیر رویکردهای مردم‌شناسانه انتشارگرایی، کارکردگرایی و ساختارگرایی بر باستان‌شناسی اسلامی با تحلیلی انتقادی بر تعاریف و روش‌شناسی‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران

2 عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

باستان‌شناسی اسلامی به­ مثابه ابزاری برای شناخت فرهنگ، هنر و تمدن سرزمین‌های اسلامی است و مراحل مختلف تطورات فکری خود را از سر گذرانده و موجودیتی فرهنگی است که می‌تواند از عوامل مختلف فرهنگی تأثیر پذیرد. نوع نگاه به اسلام و فرهنگ اسلامی می­تواند بر چند و چون باستان­شناسی اسلامی تأثیرگذار باشد. پرسش اصلی پژوهش حاضر، این است که رویکردهای انتشارگرا، کارکردگرا و ساختارگرا به فرهنگ اسلامی چگونه بر باستان‌شناسی اسلامی تأثیر گذاشته است؟ به این ترتیب هدف این نوشتار درک تأثیرات این رویکردها در باستان­شناسی اسلامی است. دلیل گزینش این رویکردهای مردم‌شناسانه، تأثیر پر رنگ آن‌ها بر جریانات فکری غالب در باستان‌شناسی و به طور خاص در باستان­شناسی اسلامی است. روش مطالعه در این جستار، روش تاریخی تحلیلی است تا بتوان تأثیرات این سه رویکرد و جنبه‌های مختلف آن را ارزیابی نمود. نتیجه بدست آمده از مقاله در پی تحلیل تاریخی رویکردهای مردم‌شناختی باستان‌شناسی اسلامی به این شرح که در آغاز نگاه انتشارگرا به دنبال درک و شناخت منشأ و مبدأ پدیده‌هایی بوده که بیشتر ارزش زیبایی‌شناختی داشته­اند و می­توانسته‌اند یک سبک هنری باشند. اما انتقادها به کاستی‌های این شکل از مطالعات که بیشتر حالت مقایسه‌ای داشته، پای قیاس و تحلیل عینیات را به باستان­شناسی اسلامی باز کرده و رویکرد آن، بصورت کارکردگرایی بوده است. انتقاد به عدم تلاش نگاه کارکردگرا به درک ذهنیات به وجود آورنده ماده فرهنگی نیز پای ساختارگرایی را به باستان‌شناسی اسلامی باز کرده که اسلام را یک ساختار فرهنگی دانسته است و سعی دارد تا با تفسیر مواد فرهنگی به درک این ساختار برسد

کلیدواژه‌ها


-      ابن فضلان.احمد (1345). سفرنامه ابن فضلان. ترجمه ابوالفضل طباطبایی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
-      اتینگهاوزن. ریچارد.گرابار (1394). هنر و معماری اسلامی.جلد 1. ترجمه یعقوب آژند. تهران: سمت. ص 650-1250
-      اصطخری.ابواسحاق ابراهیم (1340). مسالک و ممالک. ترجمهایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
 
-      بلر.شیلا؛ بلوم.جاناتان (1387). سراب هنر اسلامی؛ تأملاتی در مطالعه‌ی حوزه‌ای سیال. ترجمه فرزانه طاهری. مجله‌ی باستان‌شناسی و تاریخ. سال23. شماره‌1. شماره‌ پیاپی 45. ص 48-92
-      بلر.شیلا (1394). نخستین کتیبه‌ها در معماری دوران اسلامی ایران زمین. ترجمه مهدی گلچین عراقی. تهران: فرهنگستان هنر
-      پولو.مارکو (1395). سفر به سرزمین کوبلای خان. ترجمه جعفر بنفشه. تهران: روزگار نو
-      تودولایی.بنیامین (1380). سفرنامه رابی بنیامین تودولایی. ترجمه مهوش ناطق. تهران: کارنگ
-      جکسون.ویلیام (1357). سفرنامه‌ی جکسون؛ ایران در گذشته و حال. ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره ای. تهران: خوارزمی
-      خالدیان.ستار؛  صدیقیان. حسین (1392). باستان‌شناسی دوران اسلامی، تاریخچه و مفاهیم. مجله‌ی پیام باستان‌شناس. دوره‌ 9. شماره 19. ص 121-132 
-      رفیع فر .جلال الدین (1373). باستان‌شناسی، دانش نامه جهان اسلام. جلد 1.  تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی. ص 212
-      رنفریو.کالین ؛ بان. پل (1390). مفاهیم بنیادی در باستان‌شناسی. ترجمه اکبر پورفرج و سمیه عدیلی. تهران: سمیرا
-      سعید. ادوارد (1394). شرق‌شناسی. ترجمه لطفعلی خنجی. تهران: امیرکبیر
-      علیزاده. عباس (1386). تئوری و عمل در باستان‌شناسی. تهران: میراث فرهنگی
-      فکوهی.ناصر (1392). تاریخ نظریات و اندیشه‌های انسان‌شناسی. تهران:نشر نی
-      فلاندن.اوژن ؛ کست. پاسکال (1356). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران. ترجمه حسین نورصادقی. تهران: اشراقی
-      گرابار. الگ (1396). شکل گیری هنر اسلامی. ترجمه مهدی گلچین عراقی. تهران: حکمت سینا
-      لاله. هایده (1376). باستان‌شناسی دوران اسلامی ایران. مجله‌ی نمایه پژوهش. شماره‌های 9 و 10. ص 17-27
-      مجیدزاده. یوسف (1368). گوردون چایلد و باستان‌شناسی. تهران: دانش. شماره 56. ص 38-42
-      ملاصالحی. حکمت؛ ده‌پلوان. مصطفی (1393). تأملی در مفهوم بافت در سپهر پژوهش‌های باستان‌شناسی. مجله‌ی انسان‌شناسی. سال 12. شماره 21. ص113 -140
-      موسی‌پور نگاری. فریبا؛ مرتضوی.مهدی (1394). گفته‌ها و ناگفته‌هایی درباره‌ی باستان‌شناسی روندگرا. مجله پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. شماره 9 دوره‌ی 5. ص 7-26
-      ناصر خسرو. ابومعین حمیدالدین (1335). سفرنامه ابومعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قبادیانی مروزی. به کوشش محمد دبیر ساقی. تهران: زوار
-      نوری شادمهانی. رضا (1383). باستان‌شناسی دوره‌ی اسلامی و ویژگی‌های متمایز آن نسبت به سایر گرایش‌های باستان‌شناسی. مجله‌ی مطالعات مدیریت گردشگری. دوره‌ 2. شماره‌ 4. ص17-30
-      مینورسکی.ولادیمیر (1353). سفرنامه ابودلف در ایران. ترجمه ابولفضل طباطبایی. تهران: زوار
-      هیلن برند. رابرت (1394). هنر و معماری اسلامی. ترجمه‌ اردشیر اشراقی. تهران: روزنه
 
-      Abdi. Kamyar )2001). Nationalism, Politics and Development of Archaeology in Iran. American Journal of Archaeology. 105(1): 51-76
-      Adams. Robert. Mc. (1965). The Lands Behind Baghdad; A History of Settlement on The Diyala Plains. Chicago and London: The University of Chicago Press
-      Barnard. Alan (2004). History and Theory in Anthropology. Cambridge: Cambridge University Press
-      Black. Antony (2011). History of Islamic Political Thought From Prophet to the Present. New York: Routhledge
-      David Eller. Jack (2007). Introducing Anthropology of Religion. New York and London: Routhledge
-      Diaz-Androw. Margarita (2007). A World History of Nineteen-Century Archaeology; Nationalism, Colonialism and Past. Oxford and New York: Oxford University Press
-      Embergling. Geoff (2010). Pioneers to the Past; American Archaeologists in Middle East 1919-1920. Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago
-      Fagan, Brian M.; Durrani. Niloufar (2016). Archaeology A Brief Introduction. London and New York: Routledge
-      Fowden. Garth (2004). Art and the Umayyad Elite In Late Antique Syria; Gusayr Amra. London, Los Angeles and New York: University of California Press
-      Goode. James. F. (2007). Negotiating For the Past; Archaeology, Nationalism and Diplomacy in Middle East. Texas: The University of Texas Press
-      Gosden. Chris (2002). Anthropology and Archaeology A Changing Relationship. London and New York: Routledge
-      Hodder.Ian (1995). Theory and Practice in Archaeology. London and New York: Routledge
-      Insoll. Timothy (1999). Archaeology of Islam.Oxford: Blackwell Publisher
-      Insoll. Timothy (2001). Archaeology and World Religion.New York, London and New York: Routledge
-      Insoll. Timothy (2003).The Archaeology of Islam in Sub Saharan Africa. Cambridge: Cambridge University Press
-      Koechlin. R. (1928). Le Ceramiques Musulmanes de Susa au Musee De louvre. MDP.19. Paris: E.Leroux
-      Kroger. Jens (1995). Nishapur; Glass of Early Islamic period. New York: Metropolitan Museum
-      Leaman. Oliver; Ali. Keica )2008). Islam; The key Concepts. New York: Routledge
-      Millwright. Marcus (2006). Islamic Archaeology; Some primarily Notes. Presented in the Fabruary at the Agha Khan Program in Harvard University
-      Millwright. Marcus (2010). An Introduction to Islamic Archaeology. Edinborg: Edinburg University press
-      Northedge. Alastair ; Kennet. Derek (2015). Archaeological Atlas of Sammara. London: British Institute for Study of Iraq
-      Raymond. Andre (2008). Management of the City, The City in Islamic World; Volume 2. Editted by Salma K.Jayyusi. Renata Holod. Antonio Petruccioli and Andre Raymond. Leiden. Boston: Brill
-      Shaws.Ian; Jameson. Robert (1999). A Dictionary of Archaeology. Malden. Massachusetts: Blackwell publishers
-      Smith. G. Elliot (1923). Ancient Egyptian and Origin of Cevilization. London and NewYork: Harper and Brother
-      Storey. Alice; Jones. Terry. L. (2011). Deffusionism in Archaeological Theory; Good, Bad and Ugly, Polynesians in America: Pre-Columbian Contacts with the New World, Edited by Terry L. Jones. Alice A Storey. Elizabeth A. Matisoo-Smith and Jose Miguel Ramirez-Aliaga, Lonbam. New York. Toronto. Plymouth: Altamira Press
-      Strange, Katrine (2001). Towards Islamic Archaeology. Oxford: Oxford University Press Thomas. Julian (2004). Archaeology And Modernity. London and New York: Routledge
-      Trigger. Bruce (1989). History of Archaeological Thought. Cambridge: Cambridge University Press
-      Vernoit. Stephan (1997). The Rise of Islamic Archaeology. Moqarnas. 17: 1-10
-      Vernoit. Stephan (1973). Nishapur: Pottery of Early Islamic Period. New York: The Metropolitan Museum of Art
-      Wilkinson. Charles.K. (1987). Nishapur: Some Early Islamic Building and Their Decoration. New York: The Metropolitan Museum of Art
-      Wilson. Johne. A. (1954). Islamic Culture and Archaeology. Middle East Journal, 8(1):1-9
-      Zaraboza. Jamaal al-Din. M. (2005). What is Islam ? Riyadh. Publisher: Under secretariat of Publications and research Minestry of Islamic Affairs. Edowments. Dawah and Guidence