مردم‌شناسی و باستان شناسی نمادهای نوسنگی در کردستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد مردم‌شناسی

چکیده

از دورۀ نوسنگی تا به امروز نماد مار، الهه‌ی مادر و کشاورزی سه نماد اصلی در فرهنگ کردها هستند. در مرکز ساختار این سه نماد، مفهوم کشاورزی و باروری است و در رأس آن نماد مار قرار دارد که محفاظت‌کننده‌ی الهه‌ی مادر و بخشندۀ نمادین دانش کشاورزی به او است. مار خدای-دانشی است که دانش و راه و روش یکجانشینی و کشاورزی را در نظام نمادین به انسان
می‌بخشد. معنای هریک از این نمادها و نیز ساختاری که بین آنها برقرار است با سه‌گانه و عدد سه پیوند خورده است. داده‌های این مقاله با استفاده از روش میدانی در بخش‌هایی از کردستان، کرمانشاه و ارومیه و نیز روش کتابخانه‌ای به دست آمده است.

کلیدواژه‌ها


اَردیشانه، سسیل؛ سیسیل سسیله (1386)، افسانه­های کردان، ترجمه امیر حسین اکبری شالچی، تهران، نشر ثالث.
الیاده، میرچا (1389)، رساله در تاریخ ادیان. تهران: سروش.
الیاده، میرچا (1390)، تصاویر و نمادها. ترجمه محمد کاظم مهاجری، تهران. کتاب پارسه.
ئوسکارمان (2006)، تحفۀ مظفریه، پیشه­کی و ساخکردنه­وه هیمن موکریانی، هه­ولیر، ئاراس.
برول، لوسین لوی (1390)، کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده، ترجمه یدالله موقن، تهران، هرمس
پایانیانی، سه­لاح (1387)، فه­رهه­نگی زارکی موکریان، به­رگی هه­وه­ل، مهاباد، بلاوکراوه­ی هیوا.
پورداوود، ابراهیم (1377)، یشت­ها (جلد اول)، تهران، انتشارات اساطیر.
جزمی، محمد؛ شریف­زاده، علی­اصغر و دیگران (1363)، هنرهای بومی در صنایع دستی باختران، مرکز مردم­شناسی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
چایلد، گوردون (1357)، انسان خود را می­سازد، ترجمه احمد کریمی حکاک و محمد هل­اتائی، تهران. شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
رحیمی، مسعود (1376)، هنرمند کرد نقاش ذهن خویش، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
رضایی، اسماعیل (1375)، بررسی اجمالی نقوش بافته­های کردی، پایان­نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه تهران، دانشکدۀ هنرهای زیبا.
رفیع­فر، جلال­الدین؛ قربانی حمیدرضا، (1385)، از کوچندگی (چادر) تا یکجانشینی (خانه)؛ رویکرد مردم‌باستان‌شناسی به خاستگاه­ خانه و استراتژی معیشتی دورۀ نوسنگی، نامۀ انسان‌شناسی، پائیز و زمستان 1385، شمارۀ نهم، سال پنجم، صص: 116-84.
رفیع‌فر، جلال الدین (1394)، پیدایش و تحول هنر: درآمدی بر مرد‌م‌شناسی هنر، تهران، خجسته.
رودنکو، مارگاریتا. م، (1390)، افسانه­های کردی، ترجمه کریم کشاورز، تهران، جامی.
ژیران گ. لاکوئه. ل. دلاپورت (1375)، فرهنگ اساطیر آشور و بابل، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران، مرکز.
سعیدی، محمد صالح، (1384)، اویهنگ و آداب و و رسوم مردم ژاورود و اورامانات، تهران. مؤلف.
عظیم­پور، پوپک (1389)، آئین­های باران­خواهی، تهران، انتشارات نمایش.
ورمازرن، مارتین (1383)، آیین میترا، ترجمه بزرگ نادرزاده، تهران، چشمه.
ـــ، (1315)، مذهب بابلی­ها در 4000 سال پیش (آثار پرستش درخت و مار)، مجلۀ مهر، شمارۀ 6، سال چهارم، صص: 641-637.
مجیدزاده، یوسف (1370)، تاریخ تمدن ایلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
موده­رریسی، محه­ممه­د عارف (1385)، که­له­پووری کوردی، سنه، کتیب فروشی شیخی.
نوورانی، له‌یلا؛ پایانیانی سه‌لاح (1393)، فه‌رهه‌نگی جل و به‌رگ و خشل و خالی ژنانی موکریا، تهران، ناشر.
نیکتین، واسیلی (1366)، کرد و کردستان، ترجمه محمد قاضی، تهران، نیلوفر.
وایزمن، بوریس (1379)، لوی استروس (قدم اول)، ترجمه نور­الدین رحمانیان، تهران، نشر شیرازه.
هال، آلستر و جوزه لوچیک ویوسکای (1371)، تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی گلیم، ترجمه شیرین همایون­فر و نیلوفر الفت شایان، تهران: نشر کارنگ.
 
Asatrian, G., 2002: The Holy Brotherhood: The Yezidi Religious Institution of the"Brother" and the" Sister" of the" Next World". Iran & the Caucasus, p. 79-96.
Aruz Joan, Ronald Wallenfeks, 2003, Art of the first cites, New York,
Metropolitan museum of art. 
Banning, Edward B., 2011: et al. "So fair a house: Göbekli Tepe and the
identification of temples in the Pre-Pottery Neolithic of the Near East." Current Anthropology 52.5:2011: 000-000.
Baring, A. and J. Cashford, 1991:The myth of the goddess: Evolution of an
image. Penguin UK.
Breniquet Catheine, 1992, a propos duvas Halafiende de tombe G 2de tell
Arpachiyah, Iraq, Vol. 54. 00:78-79.
Black, J., and A. Green, 2004: Gods, demons and symbols of ancient
Mesopotamia: An illustrated dictionary.
Bois, T., The Kurds. 1966: Beirut: Khayats.
Braidwood, Linda S. 1983: Prehistoric archeology along the Zagros Flanks. Vol. 105. Oriental Inst Pubns Sales.
Cauvin, Jacques, 1994, Naissance des divinités. Naissance de l'agriculture. La Révolution des symboles au Néolithique. CNRS Edition, Paris.
ـــ, 2004, symbolic foundation of the neolitihc revolution in
the near east, Life in Neolithic farming communites; Social organization, Identity and differentiation, Ian Kuijt, Kluwer Academic. New Yourk, pp: 235-249.
Cooper, D.J., Mithras, 1996: Mysteries and Inititation Rediscovered.
Weiser Books.
Dragos Gheorgh, 2001, The Cult of Ancestors in the East Europian
Chalcolithic: A Golographic Approach, The Archaeology of Cult and Religion
(Archaeolingua), Bertemes .F, Meller Harald and Others, Archaeolingua,
Budapest, pp: 73-89.
Flannery, K.V., 2002: The origins of the village revisited: from nuclear to
extended households. American antiquity, p. 417-433.
Gimbutas, M., 1974: The gods and goddesses of old Europe: 7000 to 3500 BC
myths, legends and cult images. Vol. 4. Univ of California Press.
Gordis, R., 1936: The significance of the Paradise Myth. The American Journal of Semitic Languages and Literatures, p. 86-94.
Hodder, I., 2001: Symbolism and the origins of agriculture in the Near East.
Cambridge Archaeological Journal,. 11(1): p. 107-112
Keith Maisels Cahrles, 2005: Archaeology in the Cradle of Civilization,
London and New York, Roulette Book.
Keryenbroek, P.G., 2015: The Yezidi and Yarsan Traditions. The Wiley
Blackwell Companion to Zoroastrianism, p. 499-504.
Langdon, S., 1914: Tammuz and Ishtar: A Monograph Upon Babylonian Religion and Theology, Containing Extensive Extracts from the Tammuz Liturgiesand All of the Arbela Oracles. Clarendon Press.
Mellaart, J., 1984: Anatolian Kilims; New Insights and Problems. Anatolian
Studies, 34: p. 87-95.
Nicolaus, P., 2011: The Serpent Symbolism in the Yezidi Religious Tradition
and the Snake in Yerevan. Iran and the Caucasus, 15(1-2): p. 49-72.
Oates, Joan. 1978: Religion and ritual in sixth‐millennium BC Mesopotamia." World archaeology 10.2: p. 117-124.
Parpola, S., 1993: The Assyrian Tree of Life: tracing the origins of Jewish
monotheism and Greek philosophy. Journal of Near Eastern Studies, p. 161-208.
Schmandt-Besserat, D., 2007:From Tokens to Writing: the Pursuit of Abstraction. Bull. Georg. Natl. Acad. Sci. vol,. 175(3).