جستاری در نقد و بررسی کتاب اصلاحات ارضی در ایران؛ اثر آ.ک.اس لمبتون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مصطفی ازکیا، استاد بازنشسته دانشگاه تهران و استاد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات

چکیده

اصلاحات ارضی یا بازتوزیع زمین و بهره‌برداری به نفع روستائیان منجر به تغییر در روابط تولید و ساختار جامعه از طریق انتقال قدرت ملی و محلی شد. همزمان با تصویب لایحه اصلاحات ارضی این موضوع بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. این مطالعات، شامل کلیات اصلاحات ارضی تا الغای رژیم ارباب و رعیتی طی مراحل مختلف اجرای این لایحه می‌شد که حاصل آن در مطالعات شاخص پژوهشگران ایرانی و خارجی مشهود است. از جمله‌ی این پژوهشگران، خانم لمبتون از چهره‌های علمی و سیاسی است که طی سال‌های 1966-1962، در کتاب هفده فصلی خود تحت عنوان اصلاحات ارضی در ایران به این موضوع پرداخته است. نگاه او در این مطالعه، در برخی بخش‌ها سیاحت‌گونه و در برخی فصول، علمی، دقیق و موشکافانه است. اما با توجه به مطالعات نگارنده طی چهل سال اخیر در مناطق روستایی ایران، نتایج حاصل از این مطالعات، تفاوت معنی‌داری با مطالب مطرح‌شده در کتاب ایشان دارد. حاصل این تناقض، این فرض را مطرح می‌کند که بر مطالعات خانم لمبتون، شرایط از پیش تعیین‌شده‌ای حاکم بوده است. نگاه ارزشی ایشان در برخی موارد، منجر به خسران و تضعیف برخی حقوق روستائیان شد و چگونگی تاثیر اجرای قوانین ارضی بر ساخت سیاسی و اجتماعی، عموما مورد توجه قرار نگرفت. پیامد اصلاحات ارضی از نظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و با وجود از بین بردن نظام ارباب رعیتی، با حذف مدیریت تولید زراعی کشاورزان و سوق دادن آنها به سمت شهرها، منجر به افول تولیدات کشاورزی، پیامد منفی مهاجرت و ایجاد نابرابری اجتماعی، اقتصادی در جامعه روستایی شد. بنابراین به نظر می‌رسد انجام مطالعه‌ای انتقادی بر مباحث مطرح‌شده توسط ایشان ضروری باشد که در این نوشتار به آن پرداخته خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


- ازکیا، مصطفی (1348). بررسی نتایج اصلاحات ارضی در هفت منطقه ایران. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
- ازکیا، مصطفی(1353). مونوگرافی آبرود. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
- ازکیا، مصطفی(1375). مقدمه بر جامعه‌شناسی توسعه روستایی. تهران: انتشارات اطلاعات.
- ازکیا، مصطفی(1388). جامعه‌شناسی توسعه و توسعه‌نیافتگی روستایی در ایران. تهران: انتشارات اطلاعات.
-  زریری، رضا (1385). خانم کودتا! ایران‌شناسی خانم لمبتون در خدمت استعمار پیر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (http://www.ensani.ir/fa/content/112186/default.aspx)
- لمبتون، آن کترین سواینفورد (1394). اصلاحات ارضی در ایران. مترجم: مهدی اسحاقیان. تهران: امیرکبیر.
- ملک، حسین (1354). وضع کشاورزی ایران. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  Abrahamian, E (2013). The Coup: 1953, The CIA, and The Roots of Modern U.S.-Iranian Relations. London: The Newpress.                        
-  Feldman, R (2003). “Rural Social Differentiation Pilitical Goals in Tanzania” In I. Oxaal, T. Barnett, and D. Booth (eds.). Beyond the Sociology of Development: Economy and Society in Latin America and Africa. Florence, KY: Routledge, pp. 154-182.
-  Graham, R (1979) Iran, Illusion of Power. Croom Helm Ltd
-  Halliday, F.E. Iran: Dictatorship and Development (Pelican). London: Penguin Books.
-  Hooglund, E. (1982). Land and Revolution in Iran, 1960-1980". Texas: University of Texas Press.
-  Katouzian, M.A (1974). Land reform in Iran: a case study of the political economy of social engineering, Journal of Peasant Studies, vol.1.
-  Keddie, N. R. (1968) The Iranian Village before and after Land Reform In Journal of Contemporary History, Vol. 3, No. 3, The Middle East (Jul., 1968), pp. 69-91.
-  Lambton, A. K.S. (1979), The Persian Land Reform, 1962-66. Oxford: Oxford University Press.
-  Warriner, D. (1969). Land Reform in Principle and Practice. Oxford: Oxford University Press.