روابط قومی "تهدید" یا "فرصت" برای انسجام اجتماعی شهرها؟؛ بررسی مکانیزم‌های مقاومت مردمی در برابر سیاست-های شهری در محله اسلام‌آباد کرج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد مردم شناسی

چکیده

این مقاله درصدد است از منظر انسان‌شناسی شهری به موضوع انسجام اجتماعی برخاسته از قومیت و خاستگاه قومی -  فرهنگی مهاجران ساکن در محله‌ی اسلام‌آباد کرج طی  روند اجرای طرح ساماندهی این محله بپردازد. بدین‌منظور مطالعه گروه‌های مختلف مهاجران آذری‌زبان از روستاهای سرخه از توابع تبریز، بوئین از زنجان و چنارلق و سفیدآب از ادربیل در این تپه و همچنین حسینیه‌ها و هیات‌های مذهبی آنها به عنوان نقاط تبلور انسجام اجتماعی - قومی، در محله اسلام‌آباد کرج مدنظر بوده است.
روش مورد استفاده در این تحقیق، روش انسان‌شناسانه، یعنی روش‌های کیفی و با استفاده از مصاحبه و مشاهده‌ی مستقیم بوده است. همچنین از روش دنبال کردن گره انسجام‌بخش گروه نیز استفاده شده که داده‌های بسیاری را فراهم آورده است.
سیاستگذاری‌های کلان اثرات مثبت و منفی روی شهر و گروه‌های ساکن در آن دارد. برخی از گروه‌ها متحمل اثرات مثبت یا منفی بیشتری نسبت به سایرین می‌شوند. تلاش ساکنان برای به حداقل‌رساندن این تاثیرات بازنمای پویایی گروه‌های ساکن در محله‌های مختلف است. مطالعه تعامل و پویایی این گروه‌ها در رابطه با سیاست‌گذارها می‌تواند نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های سیاستگذاران ایفاء نماید.
تحقیق حاضر به مطالعه یکی از چندین طرح سیاست‌گذاری در اسلام‌آباد کرج پرداخته است، که به نام طرح سامان‌دهی تپه مرادآّب[1] کرج مشهور است. اجرای طرح تملک و تخریب خانه‌های آلونک‌نشین تپه مرادآب طی 19 سال، 4 هزار خانوار را مجبور به تغییر محل سکونت خود به سایر نقاط همان تپه، شهر کرج و یا سایر شهرهای کشور کرده است. در این فرایند قدمت حضور مهاجران و تعداد اعضای قومی آنها در اتخاذ تصمیماتی که برای حفظ انسجام خویشاوندی و قومی خود در تقابل با تاثیرات طرح بر انسجام‌زدایی روابط اجتماعی‌ شان، موثر بوده است؛ به‌طوری‌که مهاجرانی که مدت کوتاه‌تری از سکونت‌شان می‌گذشته (کمتر از 10 سال) به صورت دسته‌جمعی به نقطه‌ی دیگری از شهر مهاجرت کرده‌اند، و مهاجران با قدمت سکونت متوسط ( 10 تا 20 سال) به شکل دو یا سه گروه در سطح شهر پراکنده شده‌اند، و گروه‌های با قدمت سکونت طولانی (بیشتر از 20 سال) به دلیل احساس تعلق‌ بیشتر نسبت به محله، سعی در باقی‌ماندن در محل و لذا یافتن مسکن در قسمت‌های دیگر تپه مرادآب داشته اند. نکته قابل ملاحظه آن است که این پراکندگی‌ها عمدتا حول محور اماکن گردهمایی هفتگی و ماهانه‌ی اعضاء گروه که در واقع اماکن مذهبی هستند، صورت می‌گیرد.



[1]. این تپه بعد از مسکونی‌شدن با نام های مختلفی مثل زورآباد و اسلام‌آباد از جانب اهالی محله و شهر کرج نامیده شده است. لازم به ذکر است که این تپه امروزه محله‌ای رسمی از شهر کرج را تشکیل می‌دهد و در شهرداری این منطقه با نام اسلام‌آباد نام گذاری شده و شناخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها


-      اروین .ام. الکساندر (1386). مردم­شناسی کاربردی؛ ابزارها و دیدگاه­هایی برای امروز. ترجمه­ی مهرداد وحدتی. تهران: نشر افکار.
-      بکر، هنک و فرنکلی، فرنک (1388). راهنمای بین­المللی برآورد پیامدهای اجتماعی. تهران: انتشارات جامعه­شناسان.
-      پاپلی یزدی، محمد حسین و رجبی سناجردی، حسین (1386). نظریه­های شهر و پیرامون. تهران: انتشارات سمت.
-      پارساپژوه، سپیده (1389). ما و آنها؛ اتنوگرافی یک تردید. تهران: انتشارات میراث فرهنگی.
-      هال.تی.ا (1384). بعد پنهان. ترجمه دکتر منوچهر طبیبیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-      دیکنز، پیتر (1377). جامعه­شناسی شهری؛ جامعه، اجتماع محلی و طبیعت انسانی. ترجمه­ی حسین بهروان. مشهد:  انتشارات آستان قدس رضوی.
-      گونتا،جان و استرلا، ماریسول (1380). چه کسی واقعیت را محاسبه می­کند؛ بحثی در باب نظارت و ارزشیابی مشارکتی. ترجمه­ی محمد زرنگار.
-      فکوهی، ناصر(1382). انسان­شناسی شهری. تهران: نشر نی.
-      فاضلی، نعمت الله(1392)، فرهنگ و شهر، چرخش فرهنگی در گفتمان‌های شهری، انتشارات تیسا
-      پیران، پرویز (1380). "آلونک نشینی در ایران" در مجله سیاسی- اقتصادی، شماره 96-95، صص 126- 129
-      تولایی، نوین (1384). جزوه­ی درس جامعه­شناسی شهری 2. انتشارات دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی ( منتشر نشده).
-      جهانشاهی، محمدحسین (1385). "چه کسانی شهرها را می­سازند؟" در مجله­ی جستارهای شهرسازی، شماره­ی 15 و 16. بهار 1385.
-      عسگری خانقاه، اصغر (1377). انسان­شناسی کاربردی و آینده­ی انسان­شناسی. مجله نامه علوم اجتماعی، شماره­ی 11، صص 95- 69.
-   رستم علی زاده، ولی­اله (1388). "بررسی ویژگی­ها، ابعاد و علل شکل­گیری انجمن­های زادگاهی، مطالعه­ی موردی روستای دریان" درمجله انسان­شناسی، شماره­ی 10، صص 67-41
-      گزارش­های منشرنشده درون­سازمانی
-      اساسنامه­ی طرح ساماندهی تپه­ی مرادآب کرج (1372) .
-      بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1372) طرح ساماندهی تپه مراد آب کرج.
-      گزارش عملکرد طرح ساماندهی از زمان شکل­گیری تا کنون، (1388) تیرماه.
-      گزارش عملکرد حوزه­ی معاونت فنی و عمرانی طرح ساماندهی تپه ­ی مرادآب، آبان 1376.
-   مهندسین مشاور پژوهش و عمران (1351)، گزارش طرح جامع کرج: گزارش وضع موجود و پیش­بینی­های آزمایشی برای آینده، وزرات مسکن و شهرسازی؛ سازمان مسکن و شهرسازی، مرحله­ی دو.
-   مهندسین مشاور پژوهش و عمران (1368)، گزارش طرح توسعه و عمران و حوزه­ی نفوذ کرج بزرگ، وزرات مسکن و شهرسازی؛ سازمان مسکن و شهرسازی، جلد اول.
-   مهندسین مشاور پژوهش و عمران (1368)، گزارش طرح توسعه و عمران و حوزه­ی نفوذ کرج بزرگ، وزرات مسکن و شهرسازی؛ سازمان مسکن و شهرسازی، جلد اول.
-      شرکت مهندسین مشاور باوند (1381)، گزارش مرحله­ی اول بازنگری در طرح تفصیلی کرج بزرگ.
-      مهندسان مشاور باوند (1383)، گزارش نهایی مرحله­ی اول طرح ساماندهی تپه­ی مرادآب کرج.
-      مهندسان مشاور باوند (1387)، گزارش مرحله­ی دوم طراحی شهری و تهیه الگوی شهری طرح ساماندهی تپه­ی مرادآب کرج.
-      مهندسان مشاور باوند (1383)، بررسی «مسائل و مشکلات» و «توان­ها و فرصت­ها» در طرح ساماندهی تپه­ی مرادآب کرج.
-      موسسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشکده­ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران (1359)، طرح تحقیقاتی زورآباد کرج.
-   مهندسین مشاور پرداراز (1387)، توانمندسازی و ساماندهی سکونت­گاه­های غیررسمی کرج؛ گونه­شناسی محلات فرودست، شناسایی اسکان­های غیر رسمی و گزینش محله­های در اولویت. شرکت عمران و مسکن­سازان.
-   مهندسین مشاور خودآوند (1387)، گزارش سطح 1 راهبردی طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده کرج، وزارت مسکن و شهرسازی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی و شرکت عمران و مسکن­سازان کرج.
-      وزارت مسکن و شهرسازی "سند توانمندسازی و ساماندهی سکونت­گاه­های غیررسمی"، مصوبه هیئت وزیران 1382.
-          Navwz-Nawez-Bouchanine, F. (2007). "Le Quartier des Habitants des Villes Marocaines" In : Yves Authier, Marie-Hélene Bacqué, France Guérin-Pace (dir.), Le quartier. Enjeux scientifiques, actions politiques et pratiques sociales, La Découverte, coll. « Recherches ».