مطالعه ساختاری و محتوایی نمکدان‌های بختیاری با تأکید بر طرح و نقش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه آموزشی فرش

چکیده

دستبافته­‌های عشایری آشکارترین نمود هنر تجسمی و یکی از ضرورت­‌های زندگی عشایر است که در گذشته توسط بافندگان و با مدد از قوّه‌ی احساس، ذوق و خیال بافته شده­ اند. نمکدان­‌های بختیاری نوع مهمی از دستبافته­‌هایی است که به­ لحاظ جایگاه کاربردی و زیبایی­ شناختی هم­چون شکل، طرح، نقش و رنگ، بسیار قابل توجه بوده­ است. بختیاری‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین جمعیت ایلی و عشایری کشور، دستبافته‌های کاربردی متعددی دارند که نمکدان­‌ها نمود برجست‌ه­ای از آن­هاست که در ابعاد خاصی بافته می­‌‍شوند. یافته­‌های تحقیق عبارت است از: ابعاد نمکدان‌ها بین 38 تا 62 سانتی­متر عرض یا پهنا و 42 تا 74 سانتی‌متر طول یا ارتفاع متغیر است و با نمکدان­‌های سایر مناطق اختلاف قابل توجهی ندارد اما از لحاظ ترکیب­‌بندی، شکل و ساختار نقش­‌ها و تنوع رنگی متفاوت هستند. انواع نقش­‌های گیاهی شامل انواع گل و بوته‌ها، گل گِرده یا گل چهار پَر و درختان انتزاعی، درخت زندگی، نقش­‌های جانوری شامل بزکوهی، مرغان (بَط دو سر)، دندون موشی، کِرمَک (کرم)، تی (چشم) خروسی، ماهی، اشکال تصویری از وسایل زندگی شامل بند اره، آچار، سیخ، گل هچه، چَپُقی (چُپُق)، چَنگلی و باورها شامل گامسی­سی، آل­باوری شاخ­دار، خال ­نال، گنات، رکابی، گاپیت و نقش­‌های انتزاعی شامل آستاره (ستاره) و لانه زنبوری را می‌توان مشاهده نمود. لازم به ذکر است که در ارتباط با باورهای یاد شده، تنها شکل و نقش باقی مانده است و اثری از معنای آن وجود ندارد. مقاله حاضر، یک پژوهش میدانی است که بر تحلیل ارزش­‌ها و مؤلفه­‌های فن­ شناختی (مواد اولیه و نوع بافت) و زیبایی­‌شناختی (طرح، نقش، رنگ و ابعاد) 22 نمونه نمکدان - که طرح و نقشی شاخص ­دارند- استوار است. در این مقاله سعی بر آن است تا مؤلفه‌های رنگ، طرح، نقش و فن­بافت با تحلیل­ تصویری بر روی عمده­‌ترین و اصیل­‌ترین نقش­‌ها و طرح­‌ها مورد بررسی، تحلیل و معرفی قرارگیرد.

کلیدواژه‌ها


-   ابراهیمی­ناغانی. حسین (1393). مقدمه­ای بر زیبایی­شناسی نقش و رنگ گلیم­های عشایر بختیاری. فصل­نامه علمی ترویجی نگارینه هنراسلامی. شماره 1. صص 39-19
-      امینی. شهلا (1384). نوارهای تزئینی منسوج ایرانی. فصل­نامه گلستان هنر. شماره 2. صص 115-106
-      بوآس. فرانتس (1391). مردم­شناسی هنر(هنر ابتدایی). ترجمه جلال­الدین رفیع­فر. تهران: نشر گل­آذین
-   بهارلو. علیرضا ؛ آقایی . صدیقه ؛ آشوری. محمدتقی (1389). جایگاه طرح و اصالت در نمکدان­های افشاری کرمان. دوفصل­نامه علمی پژوهشی گلجام. شماره 16. صص40-21
-      بهشتی. سیدمحمد (1382). زیبایی و کاربرد در هنرسنتی. فصل­نامه خیال. شماره 5. تهران: فرهنگستان هنر
-      تناولی. پرویز (1370). نان و نمک. تهران: انتشارات کتابسرا
-      تناولی. پرویز (1377). تاچه‌های چهارمحال. تهران: انتشارات یساولی
-      تناولی. پرویز (1380). تاچه‌های چهارمحال. تهران: انتشارات یساولی. صص37-41
-      تناولی. پرویز (1380). دستبافته­های روستائی و عشایری ورامین. تهران: انتشارات یساولی.
-      تناولی. پرویز (1395). نمکدان. دستبافته­های عشایری و روستائی ایران. تهران: نشر نظر
-      حسینی. سیدحبیب؛ بهنود. هادی؛ براتعلی. غلامحسین (1387). دایره­المعارف عمومی صنایع­دستی ایران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
-      دادور. ابوالقاسم ؛ مؤذن فرناز (1388). بررسی نقوش بافته­های بختیاری. فصل­نامه علمی پژوهشی گلجام. شماره 13. صص 58-39
-      داندیس. دوندیس آ. (1395). مبانی سواد بصری. ترجمه مسعود سپهر. تهران: نشر سروش
-   زکریایی­کرمانی. ایمان ؛ نظری. امیر ؛شفیعی­سرارودی. مهرنوش  (1394). مطالعه نقوش سفالینه­های معاصر روستای کلپورگان سراوان با رویکرد مردم‌شناسی هنر. فصل­نامه علمی پژوهشی نگره. شماره 36. صص 92-75
-      قاضیانی. فرحناز (1376). بختیاری­ها. بافته­ها و نقوش. تهران: نشر سازمان میراث­فرهنگی کشور
-      کبیری. فرانک (1394). ز پود محنت و تار محبت: نگرشی بر گلیم­باف­های استان چهارمحال و بختیاری. شهرکرد: انتشارات دانشگاه شهرکرد
-   مجیدی. مژگان ؛ نوروز برازجانی. ویدا ؛ حاتم. غلامعلی (1390). نقش اعتقادات و باورها در نقوش دستبافته­های عشایری، همایش ملی هنر، فرهنگ، تاریخ و تولید فرش دستبافت ایران و جهان. نجف­آباد: دانشگاه آزاد نجف­آباد. صص 267-261
-      مورفی. هوارد (1385). مردم‌شناسی هنر. ترجمه هایده عبدالحسین­زاده. فصل­نامه خیال. شماره 17. صص 69-20
-      نصیری. محمدجواد (1374). سیری در هنر قالی­بافی ایران. تهران: انتشارات فرهنگ­سرا
-      هال. آلستر؛ وویوسکا. خوزه لوچیک (1377). گلیم: تاریخچه. طرح. بافت و شناسایی. ترجمه شیرین همایون­فر و نیلوفر الفت شایان. تهران: انتشارت کارنگ
-       هانگلدین. آرمن (1375). قالی­های ایران. ترجمه اصغر کریمی. تهران: انتشارات فرهنگ­سرا
-      Forge. Anthony.(1973). Primitive Art & Society. Oxford: Oxford University Press
-      Stone.Peter.F.(1997).The Orintal Rug Lexicon. London: Thames & Hudson
-      Wertime. J. T. (1998). Sumak Bags of Northwest Persia & Transcaucasia. United Kingdom: Laurence King Publication