نقوش صخره‌ای اُو دَره‌سی شهرستان هوراند، استان آذربایجان‌شرقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه باستان‌شناسی واحد شوشتر دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

2 دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

سنگ‌نگاره به عنوان یکی از آثار تاریخی-فرهنگی جوامع انسانی بوده که در سال‌های اخیر مطالعات نسبتاً جامع درباره آن انجام شده است. حاشیه رودخانه‌های قره‌سو و دره‌رود در منطقه آذربایجان ایران، یکی از کانون‌های اصلی این آثار محسوب می‌شود. در این ناحیه تاکنون بیش از 15 محوطه دارای سنگ‌نگاره شناسایی شده است. بر اساس بررسی‌های باستان‌شناختی که تابستان سال 1391 پیرامون محوطه «اُو دره‌سی» به معنای دره آهو انجام شد، چندین مجموعه از سنگ‌نگاره‌ها شناسایی شد. این سنگ‌نگاره‌ها دارای موتیف‌های متنوعی از جمله نقوش انسانی، حیوانی و نمادین است که اغلب به‌صورت کوبشی و به ندرت به‌صورت خراش در سطح سنگ‌های منفرد از هم ایجاد شده‌اند. این پژوهش به مطالعه و تحلیل اجمالی سنگ‌نگاره‌های محوطه اُو دَره‌سی پرداخته و به‌دنبال پاسخ به پرسش‌های زیر است: 1. سنگ‌نگاره‌های اُو دره‌سی دارای چه نگاره‌هایی است؟ 2- نقش‌مایه‌های محوطه اُو دره‌سی قابل مقایسه با نگاره‌های صخره‌ای کدام مناطق است؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و گردآوری اطلاعات با دو شیوه میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این سنگ‌نگاره‌ها دارای نقش‌مایه‌های انسانی، حیوانی و هندسی است و از نظر کمی و کیفی شباهت‌هایی با نقوش مناطق مختلف ایران و قفقاز دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Rock Carvings of O-Darasi in Horand County, East Azarbaijan Province

نویسندگان [English]

  • Hassan Derakhshi 1
  • Saeid Sattarnejad 2
1 Assistant professor of archeology, Shooshtar unit of Islamic Azad university, Shooshtar, Iran
2 Ph.D. of archeology, Mohaqqeq Ardebili university, Ardebil, Iran
چکیده [English]

Petroglyphs are one of the cultural-historical works of human societies, which have been relatively comprehensively studied in recent years. The edge of Qarasu and Dareh-roud rivers in Azarbaijan region of Iran is considered as one of the main centers of these works. More than 15 sites with petroglyphs have been identified in this area. According to the archaeological investigations that were carried out in the summer of 2013, several sets of petroglyphs were identified around the area of ​​"O-Daresi" meaning Deer Valley. These petroglyphs have various motifs, including human, animal and symbolic motifs; which are often created by pounding and rarely by scratching on the surface of individual stones. This investigation aimed to evaluate and brief analysis of the petroglyphs in the area of O-Darasi and answer to the questions: 1- What motifs the petroplyphs consist of? 2- To the rock graphics of which areas the motifs of this area are comparable to? The present study was conducted by descriptive analytical method and the data are collected by the means of field and library methods. The results of this study show that the petroglyphs have human, animal and geometrical motifs that have similarities with the motifs of different regions of Iran and Caucasus quantitatively and qualitatively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rock carvings
  • petroglyphs
  • Horand
  • O-Darasi

مراجع

ایزدپناه. حمید (1348). نقاشی‌های پیش از تاریخ در غارهای لرستان. باستان‌شناسی و هنر ایران. 3. 6-14.
بایبوردی. سرهنگ (1342). تاریخ ارسباران. تهران: ابن سینا.
برنی. چارلز (1390). کاوش‌های یانیق تپه. باستان‌شناسی آذربایجان. ترجمه صمد عیلون. تبریز: اختر.
بورنی. مک (1348). گزارش مقدماتی بررسی و حفاری غارهای منطقه کوهدشت. باستان‌شناسی و هنر. 3. 16-14.
بیک‌محمدی. خلیل. جانجان. محسن. بیک‌محمدی. نسرین (1391). معرفی و تحلیل نقوش سنگ‌نگاره‌های نویافته مجموعه B ارگس سفلی ملایر. پژوهش‌های باستان‌شناسی. 2(2). 141-121.
بیینده. علی و فتاح‌زاده. پریوش (1394). نقوش صخره‌ای مشیران. مجموعه مقالات دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. بیرجند. دانشگاه بیرجند.
پدرام. محمود (1373). تمدن مهاباد. تهران: هور.
دوستی. حسین (1373). تاریخ و جغرافیایی ارسباران. تبریز: احرار.
رفیع­فر. جلال­الدین (1381). پیدایش و تحول هنر؛ درآمدی بر مردم‌شناسی هنر. تهران: خجسته .
............................. (1383). هنر صخره ای در شمال غرب ایران. سنگ‌نگاره‌های هوراند (لقلان). همایش باستان‌شناسی ایران: حوزه شمال غرب. ارومیه. 124-111.
............................. (1384). سنگ‌نگاره‌های راسباران: پژوهش در مردم‌شناسی و باستان‌شناسی هنر. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ستارنژاد. سعید و عبدالهی. سیاوش (1399). سنگ‌نگاره نویافته محوطه خانم علیلو مشکین‌شهر. اثر. 41(2).
...................................................... کریمی. کیومرث. نریمانی. مصیب (1399). معرفی سنگ‌نگاره‌های دوه دره‌سی شهرستان هوراند آذربایجان‌شرقی. پژوهش هنر. 10(19). 69-55.
شیخ‌اکبری زاده. سمیرا. امیرحاجیلو. سعید. عرب. حسنعلی (1392). مطالعه تفسیرگرایانه صخره‌نگاره‌های نویافته زه‌کلوت جازموریان. مجله مطالعات ایرانی. 12(24). 215-195.
صراف. محمدرحیم و بشاش. رسول (1366). گزارش بررسی و شناسیایی نقوش صخره‌ای کمرنبشته تویسرکان. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
عرب. کاظم و هورشید. هورشید (1396). نگارکندهای کوچری گلپایگان تحلیل و گونه‌شناسی. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 14(7). 140-123.
علیزاده. عباس (1383). منشاء نهادهای حکومتی در پیش از تاریخ فارس: تل باکون کوچ‌نشینی باستان و تشکیل حکومت‌های اولیه. ترجمه کوروش روستایی. شیراز: بنیاد پژوهی پارسه.
فرهادی. مرتضی (1377). موزه‌هایی در باد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
قسیمی. طاهر (1398). سیری بر هنر صخره‌ای. مجله باستان‌شناسی. 2(2). 48-25.
کاظمی. محمد (1393). مطالعه معماری صخره‌ای شمال‌غرب ایران مطالعه موردی مشکین‌شهر. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی. دانشگاه محقق اردبیلی. اردبیل.
....................... و رضالو. رضا (1397). سنگ‌نگاره‌های مشکین‌شهر و قره‌داغ. اردبیل: یایلیق.
کریمی. کیومرث (1392). بررسی و معرفی سنگ‌نگاره‌های منطقه نواسر هوراند. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد تاریخ هنر باستان. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر.
لباف خانیکی. رجبعلی و بشاش. رسول (1373). سنگ‌نگاره‌های لاخ مزار بیرجند. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
لحافیان. جمال (1379). سنگ‌نگاره‌های پیش از تاریخ کردستان. فصلنامه فرهنگ کردستان. (3 و 4). 14-19.
محمدی‌فر. یعقوب و همتی ازندریانی. اسماعیل (1393). معرفی و تحلیل نقوش صخره‌ای ازندریان ملایر. فصلنامه علوم اجتماعی. 21 (64). 223-252.
محمدی قصریان. سیروان (1386). مطالعات نقوش صخره‌ای در ایران مشکلات و راهکارها. باستان پژوهی؛ ویژه نامه باستان‌شناسی و هنر صخره‌ای. 2(3). 17-15.
---------------- و نادری. رحمت (1386). بررسی و مطالعه نقوش صخره‌ای هنجیران مهاباد. باستان پژوهی. 2(3). 64-61.
مشیری (1380). جغرافیای کوچ‌نشینی. تهران: سمت.
ملاصالحی. حکمت‌الله. سعیدپور. محمد. مؤمنی. آتوسا. بهرام‌زاده. محمد (1386). باستان‌شناسی صخره‌نگاره‌های جنوب کوهستانی استان قزوین. باستان‌پژوهی. 2(3). 45-35.
ممی‌زاده گیگلو. سلیمان (1391). تیپولوژی و معرفی سفال‌های عصر آهن کورگان‌های جعفرآباد. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی. دانشگاه هنر اصفهان.
ناصری‌فرد. محمد (1395). سنگ‌نگاره‌های ایران: زبان مشترک جهانی. قم: واصف لاهیجی.
هورشید. شقایق (1386). معرفی نقوش صخره‌ای شهریری (قلعه ارجق). باستان‌پژوهی.3/2. 85-81.
یونگ. کارل (1378). انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.
Binandeh. A. (2016). Looking at Rock Art in Northwest of Iran. International Journal of Archaeology. 4(1-1).12-17.
Burney. C. A. (1962). The excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1961 second preliminary report. Iraq. 24(2).134-152.
Danti, M.D. (2013). Hasanlu V: The Late Bronze and Iron I Periods. University of Pennsylvania Press.
David. B. Geneste. J. M. Petchey. F. Delannoy. J.J. Barker. B. and Eccleston. M. (2013). How old are Australia's pictographs? A review of rock art dating. Journal of Archaeological Science. 40(1).3-10.
Edwards. M. R. (1981). The pottery of Haftavan VIB (Urmia ware). Iran, 19(1), pp.101-140.
Farajova. M. (2018). About specifics of rock art of Gobustan and some innovative approaches to its interpretation (“Firuz 2” shelter). Quaternary international. 491 (20). 78-98.
Gillette. D.L. Greer. M., Hayward. M.H. and Murray. W.B. (2014). Introduction to Rock Art and Sacred Places. In Rock Art and Sacred Landscapes (pp. 1-10). Springer, New York, NY.
Halilov. T. (2017). Gamikaya Çevresinden Bulumuş Yeni Kayaüstü Resimlerin Bazilari Hakkinda. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 5(11), pp.100-109.
………….. (2013). M.Ö. VI-I. Yüzyilarda Nahḉivanda Seramikḉilik. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (50), pp.201-210.
Hamlin. C. (1974). The early second millennium ceramic assemblage of Dinkha Tepe. Iran. 12(1). 125-153.
Kazemi. M. Someeh. H. N. Azandaryani. E. H. and Mirzaei. M. (2016). An Introduction of ShikhMedi Newly Found Petroglyphs in Meshginshahr, Northwest Iran. International Journal of Archaeology. 4(1-1).18-22.
Kazempur. M. Eskandari. N. and Shafizade. A. (2011). The petroglyphs of Dowzdaghi, Northwestern Iran. Documenta Praehistorica. 38. 383-387.
Kushnareva. K. Kh. (1997). The southern Caucasus in prehistory: stages of cultural and socioeconomic development from the eighth to the second millennium BC (Vol. 99). UPenn Museum of Archaeology.
Muscarella. O. W. (1973). Excavations at Agrab Tepe, Iran. Metropolitan Museum Journal. 8. 47-76.
…………………. (1974). The Iron Age at Dinkha Tepe, Iran. Metropolitan Museum Journal. 9. 35-90.
Watchman. A. L. and Mazel. A. D. (2003). Dating rock paintings in the UKhahlamba-Drakensberg and the Biggarsberg, KwaZulu-Natal, South Africa. Southern African Humanities. 15(1). 59-73.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار