مطالعۀ جایگاه سگ در هنر صخره ای زاگرس میانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری باستان شناسی، گرایش دوران تاریخی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکترای باستان شناسی، گرایش دوران پیش از تاریخ، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

سگ در صحنه­ها و وضعیت­های مختلف در هنر صخره­ای زاگرس میانی نقش شده ­است. هنر صخره­ای بازگوکنندۀ ذهنیت نیاکان ما درباره پدیده­های مختلف و نمایشی از شیوۀ زندگی­ آن­ها است. بنابراین با توجه به نقوش متنوع سگ، این جانور نیز از اهمیت بارزی در زندگی مردم گذشته برخودار بوده­ که در سنگ­­نگاره­ها و رنگین­نگاره‌های بیشتر محوطه­های زاگرس میانی نقش شده ­است. سؤالات اصلی پژوهش حاضر این است که بر پایۀ نقش سگ در هنر صخره­ای زاگرس میانی، این جانور در جوامع باستان، چه جایگاه و ارزشی داشته و اکثراً نقش سگ در کدام صحنه­ها و موضوعات تصویر شده ­است؟ داده­های این پژوهش با شیوه میدانی و کتابخانه­ای گردآوری شده و با روش توصیفی­_­تحلیلی مطالعه شده­اند. برآیند نشان می­دهد که سگ به صورت تک­نگاره، متقارن، گروهی، در مقابل گرگ، با جانوران دیگر، در کنار انسان، در صحنه­های شکار و مراسم آیینی نقش شده­ است و این نقوش علاوه بر اینکه ویژگی درند­ه­خویی سگ را نشان می­دهند، بیانگر این هستند که این جانور باعث بهبود شرایط زندگی انسان شده ­است. به گونه­ای که سگ با شرکت در شکار و حفاظت از دام، وضعیت معیشتی انسان را بهتر کرده و همواره در موقعیت­های مختلف یار انسان بوده و در برابر هر تهدیدی از صاحبش مراقبت می­کرده است، به صورتی که بعد از مرگ انسان نیز این وظایف ادامه داشته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study on the Status of Dog in the Rock Art of Middle Zagros

نویسندگان [English]

  • Zeynab Khosravi 1
  • Saeed Rahimi 2
1 Ph.D. in archaeology (historical ages), Mohaqqeq Ardabili university, Tehran, Iran
2 Ph.D. student of archaeology (prehistorical ages), Mohaqqeq Ardabili university, Tehran, Iran
چکیده [English]

Dogs have been depicted in various scenes and situations in the rock art of the Middle Zagros. Rock art reflects the mentality of our ancestors towards various phenomena and shows their life style. Therefore, due to the various motifs of dog, this animal has been of great importance in the lives of past people and that is why it has been engraved in the petroglyphs and pictographs of most areas of Middle Zagros. The main questions of this study based on these motifs are: What status and value did this animal have in ancient societies? and, in which scenes and subjects are the motifs of dog often depicted? The data of this research have been collected via field and liberary methods and analyzed by descriptive-analytical method. The results show that the dog is depicted as monograph, symmetrically, in groups, in front of the wolf, with other animals, next to human, in hunting scenes and ritual ceremonies. These motifs not only show the predatory nature of dog, but also indicate to its role in improving the human living conditions by participating in hunting, flock protection, companionship in different situations and taking care of its owner in the face of any threat even after his death.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • dog
  • petroglyph
  • pictograph
  • Middle Zagros
  • hunting
  • ritual
آموزگار. ژاله (1386). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
اخوان اقدم. ندا (1396). بررسی ظروف فلزی ساسانی از دیدگاه نمادشناسانه. تهران: فرهنگستان هنر.
اکبری شلدره­ای. فریدون (1390). پارس، پارس کردن، و نام­آواهای سگ. نامه فرهنگستان. 48. 70-76. 
الیاده. میرچاده (1389). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
بورنی. مک (1348). گزارش مقدماتی بررسی و حفاری غارهای منطقه کوهدشت. ترجمه ذبیح­الله رحمتیان. باستان­شناسی و هنر ایران. 3. 14-16.
بیک­محمدی. خلیل­الله. جانجان. محسن و بیک­محمدی. نسرین (1391). معرفی و تحلیل نقوش سنگ­نگاره­های نویافته مجموعۀ B ارگس سفلی (ملایر­ـ­همدان). پژوهش­های باستان­شناسی ایران. 2. 121-140.
جمالی، محسن (1394). سنگ­نگاره­های ایران. قم: ائمه.
حیدری. سامان (1378). نگاهی اجمالی به مشخصات طبیعی حوزه بررسی اسلام­آباد. مجله باستان­شناسی و تاریخ. 2. 61-62.
خسروی. زینب و خلیل­پور امیر عباس (1398). جایگاه سگ در فرهنگ ایرانی از آغاز تا پایان دوره ساسانی. چهارمین همایش ملی باستان­شناسی ایران­ـ­بیرجند.
دلاپورت. لویی ژوزف. ژیران. فلیکس و لاکوئه. جی (1375)، اساطیر آشور و بابل، (ترجمۀ ا. اسماعیل پور). فکر روز.
دوستخواه. جلیل (1371). اوستا: کهن ترین سروده­های ایرانیان. تهران: مروارید.
ذاکری. احمد و جماران. فایزه (1389). حیوانات در آثار سعدی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی. 2(6).  29-56.
رحیمی. سعید (1399). بررسی تطبیقی پراکنش و گاهنگاری نسبی سنگ­تگاره­های نویافته استان­های لرستان و مرکزی. پایان­نامه کارشناسی ارشد گروه باستان­شناسی دانشگاه محقق اردبیلی (منتشر نشده).
رضالو. رضا و آیرملو.یحیی (1396). حضور سکاها در شمال­غرب ایران مطالعه­ی موردی گورستان خرم­آباد مشگین­شهر، اردبیل. پژوهش­های باستان­شناسی ایران. 45(13). 45-64.
رضایی. مهدی و جودی. خیرالنساء (1389). اشکفت­نگاره­های هلوش: معرفی، توصیف، تفسیر و گاهنگاری. سایت مجلۀ علمی ترویجی انسان­شناسی و فرهنگ. www.Anthropology.ir
رفیع­فر. جلال­الدین (1384). سنگ­نگاره­های ارسباران. تهران: پژوهشکده مردم­شناسی.
سـازمان جغرافیـایی نیروهای مسلح (1380). فرهنگ جغرافیایی شهرستان‌های کشور (شهرستان همدان). تهـران: سـازمان جغرافیـایی نیروهای مسلح.
سبزی. موسی و همتی ازندریانی. اسماعیل (1399) بررسی و تحلیل سنگ­نگاره­های بروجرد، استان لرستان. پژوهش­های باستان­شناسی ایران. 10(2). 91-112.
سید سجادی. سید منصور (1395). باستان­شناسی آسیای مرکزی. جلد دوم. تهران: سمت.
شاخت. رابرت (1381). فرهنگ‌های تاریخی اولیه، در باستان­شناسی غرب ایران. به کوشش فرانک هول. ترجمۀ زهرا باستی. تهران: سمت.
فرهادی. مرتضی (1376). موزه­هایی در باد، رساله­ای در باب مردم­شناسی و هنر. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
قسیمی. طاهر (1385). بررسی و مطالعه نقوش صخره­ای در استان کردستان. پایان­نامۀ کارشناسی‌ارشد گروه باستان­شناسی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی (منتشر نشده).
قنبری، علی­اصغر (1394). بررسی جغرافیای نظامی استان کردستان (با تأکید بر محور استراتژیک شیلر). فصلنامه جغرافیای نظامی و امنیتی. 1. 123-140.
گاراژیان. عمران. عادلی. جلال و پاپلی یزدی. لیلا (1380). سنگ­نگاره­های تازه کشف­شدۀ هومیان. انسان­شناسی. 2. 84-100.
گلشن. علی (1393). مروری کوتاه بر نقش جانوران بر نقش جانوران در تاریخ، فرهنگ و هنر ایران. در نشانه­هایی از دویست هزار سال همبودی انسان و جانوران در ایران زمین. تهران: موزه ملی ایران.
لحافیان. جمال (1379). سنگ­نگاره­های پیش از تاریخ کردستان. فصلنامۀ فرهنگی هنری اجتماعی کردستان. 4-3. 14-19.
محمدی ملاسرایی. محمدعلی و موسوی دیزکوهی. سیدهاشم (1382). پژوهش مردم­شناختی دربارۀ نقش سگ در زندگی ایل بویراحمد. نامۀ علوم اجتماعی. 21. 175-188.
محمدی­فر. یعقوب و همتی ازندریانی. اسماعیل (1393). معرفی و تحلیل نقوش صخره­ای ازندریان ملایر. فصلنامه علوم اجتماعی. 64. 6-40.
مولوی. امیر (1390). تاریخ و فرهنگ شازند (سربند در گذرگاه زمان). اراک: نوای دانش.
میتفورد. میراندا بوروس (1394). دایره­المعارف مصور نمادها و نشانه­ها. ترجمه معصومه انصاری و حبیب بشیرپور. تهران: سایان.
ناصری­فرد. محمد (1395). سنگ­نگاره­های ایران: زبان مشترک جهانی. قم: واصف لاهیجی.
واخ. یوآخیم (1380). جامعه­شناسی دین. ترجمۀ جمشید آزادگان. سمت.
Alves, Â. G. C., Ribeiro, M. N., Arandas, J. K. G., & Alves, R. R. N. (2018). Animal Domestication and Ethnozootechny. In Ethnozoology (pp. 151-165). Academic Press.
Anthony, D. W., & Brown, D. R. (2017). The dogs of war: A Bronze Age initiation ritual in the Russian steppes. Journal of Anthropological Archaeology. 48. 134-148.
Bartholomae. Chr (1904). Altiranisches wöterbuch. Strassburg.
Berezkin, Y. E. (2012). Folklore Parallels Between Siberia and South Asia and The Mythology of The Eurasian Steppes. Archaeology, Ethnology and Anthropology of Eurasia, 40(4). 144-155.‏
Brunner. C. J. (1978). Sasanian stamp seals in the Metropolitan Museum of Art. Metropolitan Museum of Art.‏
Bukowick. K. E. (2004). Truth and symbolism: Mythological perspectives of the wolf and crow. Boston College Electronic Theses and Dissertation.
Ellison, E. R., (1978). A study of diet in Mesopotamia (c. 3000-600 BC) and associated agricultural techniques and methods of food preparation (Doctoral dissertation, University of London). ‏
Hann, M.A., (2003). Conceptual developments in the analysis of patterns, Part one, The Identification of fundamental geometrical elements. Textile Journal: 32-43.
Henrickson, E. F. (1985). The early development of pastoralism in the Central Zagros Highlands (Luristan). Iranica Antiqua. 20. 1-42.
Loy, g, olof eklundh, j. (2006). Detecting symmetry and symmetric constellations of features, royal institute of technology. LNCS 3952, 508-521.
Remacle L., Lejeune M., Adeli J., Mohammadi S. & Otte M. (2006). Art rupestre de Houmian, province de Luristan, Iran. Anthropozoologica 41 (2). 13-27.
Wade N. (2006). Before the Dawn. Recovering the lost History. Penguin Press. New York.