باورها و آیین‌های اجتماعی وابسته به قنات در شهرستان سراوان، بلوچستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

قنات، منبع اصلی تأمین آب سراوان به هویتی ملی تبدیل شده و از ارزش‌های مهم در زندگی مردم منطقه است که رابطه اجتماعی و فرهنگی با آن گسترش یافته ‌است. بررسی‌ها نشان‌ داده است که پیوندی تنگاتنگ بین قنات و جامعه وجود دارد و آیین‌ها و باورهای ویژه‌ای ساخته شده که بخش مهمی از فرهنگ مردم منطقه شده ‌است. برای نمونه در سراوان برخی باور دارند که ساخت قنات کار جن‌هاست و مردم از ساخت آن ناتوان هستند. این باور بین بومیان نیرو گرفته است و ستوده می‌شود، به‌گونه‌ای که حتی مقنی‌ها نیز فکر می‌کنند ساخت قنات‌های اولیه کار جن‌ها بوده و سپس مردم از آن‌ها آموخته‌اند. در این پژوهش سعی شده است به بررسی تأثیر قنات بر جنبه‌های گوناگون ساختار اجتماعی-فرهنگی سراوان و باورها و آیین‌های به وجود آمده از آن پرداخته‌ شود. پژوهش از نظر ماهیت و روش، از نوع توصیفی-تاریخی با روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌ای و میدانی (گفتگو با مقنی‌ها و سالخوردگان بومی) است. نتایج اعم از باورها و آیین‌ها گویای این است که هستی اجتماعی مردم در سراوان وابسته به هستی قنات است که خود جایگاه مهمی در جامعه و مردم‌شناسی تاریخی سراوان دارد. بر پایه گفتگوها مشخص شد که باورها و آیین‌ها در هیچ نوشتاری ثبت نشده، بلکه به صورت شفاهی به نسل‌های بعد منتقل شده است. همچنین با مطالعات کتابخانه‌ای معلوم شد برخی باورهای مردم سراوان درباره قنات، همانند باورهای مردم نواحی دیگر ایران به‌ویژه استان یزد است.
کلیدواژه‌ها: سراوان، قنات، جامعه، باورها، آیین‌ها

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qanat-Related Beliefs and Social Rituals in Saravan, Baluchistan

نویسندگان [English]

  • Hamideh Chelvarforoosh 1
  • Mahdi Mortazavi 2
  • Fariba moosapoor Negari 3
1 Ph.D. student of archaeology, science and research branch of Islamic Azad university, Tehran, Iran
2 Associaate professor, department of archaeology, university of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
3 Assistant professor, department of archaeology, university of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran,
چکیده [English]

Qanat, the main source of water supply for Saravan, has become a national identity and one of the important values in the lives of the people of the region, with which the social and cultural relationship has grown. According to surveys, there is a close relationship between the Qanat and society, and it has created special rituals and beliefs that have become an important part of the region's culture. In Saravan, for example, some people believe that the construction of a Qanat is the work of jinn and that humans are incapable of constructing such a trick. This belief is so strong among the natives that even the Qanat diggers believe that the original Qanats were created by jinns and that people learned from them. This study attempted to investigate the effect of the Qanat on various aspects of Saravan's socio-cultural structure, as well as the beliefs and rituals that arose as a result of it. In the terms of nature and method, this research is descriptive-historical and the data are gathered from the library and the field (conversation with native Qanat diggers and elderly people). The findings, which include beliefs and rituals, demonstrate that the social existence of the people in Saravan is dependent on the existence of the Qanats, which has an important place in Saravan society and its historical anthropology. Based on the discussions, it was discovered that the beliefs and rituals were not written down but were passed down orally to future generations, and library studies revealed that some beliefs of the Saravan people about the Qanat are similar to those of people in other parts of the country, particularly Yazd province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saravan
  • qanat
  • society
  • beliefs
  • rituals
آبادیان. نصرالله. اقبالی. ناصر خانلو. نسیم (1394). منابع آب و تأثیر آن در جذب گردشگری (مطالعه موردی: قنات‌های شهر تهران). اکولوژی. 4 (3).
بریمانی. فرامرز سلیقه. محمد. رئیسی. محمد کریم (1384). سیستم آبیاری متأثر از اقلیم در بلوچستان ایران نمونه قنات داری در هیچان. تحقیقات جغرافیایی. 1.
پاپلی یزدی. محمدحسین (1382). قنات قصبه گناباد. یک اسطوره: دانشگاه فردوسی.
---------------- و لباف خانیکی. مجید (1388). قنات‌های تفت. معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور. پژوهشکده مردم‌شناسی.
پنجی. غلامحسین (1381). نقش فرهنگ و ارزش‌ها در اقتدار ملی. مطالعات دفاعی
استراتژیک. 13-14.
جهانتیغ. حسین (1396). مطالعه سازندهای زمین‌شناسی دشت سراوان و اثر آن بر خواص کیفی آب زیرزمینی منطقه.
حکمت نیا. مهران. حسینی. سید مهدی. صفدری. مهدی (1398). مدیریت منابع آب کشاورزی استان سیستان و بلوچستان از دیدگاه آب مجازی. مهندسی آبیاری و آب ایران.
داد محمدی. کبری (1394). تأثیرات قنات بر ساختار اجتماعی و فرهنگی ایران. دومین همایش ملی آب. انسان و زمین. اصفهان
ریاحی. علی (1356). زار و بار و بلوچ: کتابخانه طهوری.
زند مقدم. محمود (1370). حکایت بلوچ: کارون.
----------- (1388). حکایت بلوچ. جلد پنجم: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
سید سجادی. سید منصور (1361). قنات «کاریز»، تاریخچه، ساختمان و چگونگی گسترش آن در جهان. تهران: انجمن فرهنگی ایتالیا.
شرکت آب منطقه‌ای استان سیستان و بلوچستان (1398). گزارش محدوده‌های مطالعاتی حوزه آبریز ماشکید. زاهدان: شرکت آب منطقه‌ای.
شرکت مهندسین مشاور ری آب (1388). مطالعات مرحله اول طرح انتقال آب از سد ماشکید سفلی به شهر سیرکان: گزارش زمین شناسی. زاهدان: شرکت آب منطقه‌ای.
شیرانی. مینا. ایزدی جیران. اصغر. اسپونر. برایان و کوهستانی. مریم (1397). بررسی انسان‌شناختی نقوش سفال «کلپورگان» سراوان. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. 33(4).
فداکار داورانی. محمد مهدی. سام آرا. عزت‌الله (1389). نقش قنات در توسعه پایدار روستایی. روستا و توسعه. 2.
عبدالله گروسی. عباس (1382). تاریخ آب و آبیاری و زهکشی ایران. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. 78.
مرتضوی. مهدی (1397). گزارش مقدماتی بررسی سیستماتیک و گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه‌های روباهک، دزک، شهرستان سراوان. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی، پژوهشکده باستان شناسی.
مریدی فریمانی. علی اصغر. دهقانی. سعید (1393). نقش گسل تراستی سراوان در تشکیل و توسعه حوضه آبریز سراوان. جغرافیا و توسعه. 35.
مؤمنی. مهدی (1378). روش‌های سنتی و مدرن در بهینه شدن و بهره‌برداری از قنات‌ها.
ناصری. عبدالله (1358). فرهنگ مردم بلوچ: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.