نظام سنتی آبیاری در اهرم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار بخش تاریخ دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

شهرستان تنگستان در استان بوشهر از نظر تعداد نخیلات و تولید خرما پس از شهرستان دشتستان رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. از مجموع این نخیلات بیشترین تعداد این نخیلات در شهر اهرم1  (Ahram) مرکز شهرستان تنگستان است. خرمای اهرم به خصوص نوع کَبکاب2(abkabk ) آن دارای مرغوبیت خاص و شهرت جهانی است. شغل بیشتر مردم در  شهر اهرم از قدیم‌الایام تاکنون کشاورزی و به ویژه کاشت و پرورش نخل بوده است، به‌طوری که امروزه این شهر در میان باغات نخل محصور است و به شکل یک باغ شهر در آمده است. در گذشته‌های نه چندان دور در شهر اهرم نوعی سیستم سنتی آبیاری  که به نام «کیل پیاله»  معروف بود، مورد استفاده قرار می‌گرفت. اگرچه ابزارها و واحدهای اندازه‌گیری این سیستم آبیاری امروزه منسوخ شده، اما هنوز کشاورزان و باغداران با وجود فناوری‌های جدید مانند ساعت، نظام آبیاری قدیمی را که یادگار پدرانشان بوده، استفاده می‌کنند. این تحقیق در این مقاله با استفاده از شیوه‌های کتابخانه‌ای، میدانی، مشاهده و مصاحبه عمیق انجام شده است. پس از بررسی جغرافیای طبیعی و انسانی منطقه مورد نظر، نظام آبیاری سنتی مورد بررسی قرار گرفته است. براساس نتایج این مقاله کشاورزان این منطقه برای استفاده بهینه از آب به خصوص در فصل تابستان که با کمبود آب  روبه‌رو بودند و همچنین جلوگیری از اسراف آب، نظام خاص آبیاری را طراحی کردند که دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی بود که با سیستم آبیاری دیگر مناطق خشک در ایران که دارای کمبود آب بودند، متفاوت بود.    

کلیدواژه‌ها


 افشار سیستانی، ایرج (1369). نگاهی به بوشهر، جلد دوم، تهران: موسسه آموزشی و انتشاراتی نسل دانش.
 ازکیا ، مصطفی (1365). توسعه و توسعه نیافتگی روستایی در ایران، تهران: انتشارات اطلاعات.
ازغندی، علیرضا. (1383). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران 1357 – 1320، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم.
پاپلی یزدی، محمدحسین و لباف خانیکی، مجید (1379). جلد اول، «نقش قنات در شکل­گیری تمدن­ها نظریه پایداری فرهنگ و تمدن کاریزی یزد»، قنات مجموعه مقالات، یزد: انتشارات شرکت سهامی آب منطقه­ای یزد (از ص 1 تا ص 5 ).
جمالی، رحیم (1381). شناسنامه شهرهای استان بوشهر، تهران: انتشارات قلم آشنا.
حمیدی، سید جعفر (1372). نهضت ابوسعید گناوه‌ای، تهران :  موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ سوم.
------------- (1373). «بستر جغرافیایی قیام جنوب ایران»، اعضای هیأت علمی کنگره، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیسعلی دلواری ، بوشهر :  چاپخانه علوی  ، ( از ص 11 تا ص  22 ).
------------  (1380) .فرهنگ­نامۀ بوشهر، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
زاهدی، محمدجواد (1386) نگاهی به بنیان­های جامعه­شناختی نظام­های آبیاری سنتی در ایران، پیک نور، علوم انسانی (علوم اجتماعی) شماره 1، صص18-3.
سازمان برنامه و بودجه (1375). سیمای اقتصادی، اجتماعی شهرستان تنگستان، بی­جا، بی­چا.
سدید السلطنه کبابی بندر عباسی، محمدعلی­خان (1371). سرزمین‌های شمالی پیرامون خلیج‌ فارس و دریای عمان در صد سال پیش، تعلیقات احمد اقتداری، تهران: انتشارات جهان معاصر، چاپ اول.
صفی­نژاد، جواد (1353). نظام­های تولید زراعی «بنه» قبل و بعد از اصلاحات ارضی، تهران: انتشارات توس.
---------  (1359). نظام آبیاری سنتی در ایران، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
--------- (1345). طالب آباد، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
غیور، حسنعلی (1370). «نگرشی تازه بر قنات در ایران و چگونگی توزیع آب در مناطق مختلف جغرافیایی»، فصانامه تحقیقات جغرافیایی دانشگاه اصفهان، شماره 23، (از ص 116 تا ص 130).
معاونت پژوهشی میراث فرهنگی استان بوشهر (بی­تا). گزارش قلعة زایر خضر خان اهرمی بی­جا، بی چا .
مصاحبه با غلامرضا قاسمی، سردانگ محلات اهرم،  اهرم ، 9 / 3 / 92 . 
یاحسینی، سید ابوالقاسم (1387). مطالعاتی در باب تنگستان، تهران: انتشارات گلگشت.