انسان و آیین جمعی؛ فراموشی کارکردها و پیوندها؛ نمونه موردی: آیین چهارشنبه‌سوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جامعه شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

آیین‌های باستانی بر محور نیاز انسان به پیوند با سایر انسان‌ها شکل گرفته و ارزش و انسجام اجتماعی را در خود متبلور ساخته است. عناصر فرهنگی در برخورد با پدیده‌های گوناگون اجتماعی، به تغییر تن می‌سپرد، به گونه‌ای که از ارزش بنیادین نشانی نمی‌ماند. آیین چهارشنبه پایان سال (چهارشنبه‌سوری) که برای مطالعه موردی انتخاب شده است، شامل همین توصیف است. پژوهش حاضر با نگاهی به گذشته برگزاری این آیین در ایران، بازتولید آن را در نظر دارد. به همین منظور با بررسی اسنادی و روش پیمایشی (نمونه‌گیری خوشه‌ای) به توصیف و تبیین این مراسم آیینی می‌پردازد. جامعه آماری این پژوهش شهروندان تهرانی و به طور مشخص سه منطقه شهری 3، 7 و 19 (جمعاً 935.827 نفر) را دربرمی‌گیرد که بر این اساس، حجم نمونه با فرمول کوکران 384 نفر برآورد شد. نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی نشان داد بین آشنایی با کارکردهای فرهنگی مراسم چهارشنبه‌سوری، نظارت اجتماعی، مشارکت گروه‌ها، سازمان‌های اجتماعی مؤثر در جامعه‌پذیری، و تعامل و مشارکت با همسایگان با نحوه برگزاری مراسم چهارشنبه‌سوری رابطه معنادار وجود دارد. حاصل نظرسنجی بیانگر ضروری بودن رسیدگی به جوانب گوناگون موضوع و از جمله میزان آگاهی از پیشینه مراسم، نحوه مشارکت، نقش نهادها و سازمان‌های مؤثر در جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری و در نهایت «ضرورت مدیریت مراسم» از دید شهروندان تهرانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Man and Collective Ritual, Forgetting Functions and Links, Case Study: Chaharshanbesoori

نویسندگان [English]

  • Nahal Riazi 1
  • Ehsan Mobaraki 2
1 Ph.D. in sociology, department of scientific evaluation and development, Allameh Tabatabaei university, Tehran, Iran
2 Ph.D. student of social welfare, social science faculty of Tehran university, Tehran, Iran
چکیده [English]

Ancient rituals were formed on the axis of human need to bond with other humans and crystallized social value and cohesion. In dealing with various social phenomena, cultural elements undergo changes in such a way that no trace of the fundamental value remains. The ritual of the end of the year (Suri Wednesday), which was chosen for the case study, includes the same description. The current research, looking at the past of holding this ritual in Iran, intends to its reproduction. For this purpose, it describes and explains this ritual ceremony by the means of document review and survey method (cluster sampling). The statistical population of this research includes the citizens of Tehran and specially the three urban areas 3, 7 and 19 (total of 935,827 people), based on which the sample size was estimated to be 384 based on Cochran's formula. The results of the correlation coefficient test showed that there is a significant relationship between the familiarity with the cultural functions of the Chaharshanbesoori ceremony, social monitoring, the participation of groups or social organizations effective in socialization, and the participational interaction between neighbors with the way of holding the Chaharshanbesoori ceremony. The result of the survey shows the necessity of dealing with various aspects of the issue, including the level of awareness of the background of the ceremony, the way of participation, the role of effective institutions and organizations in socialization and cultural acceptance, and finally, the "necessity of managing the ceremony" from the views of Tehrani citizens.

کلیدواژه‌ها [English]

  • social value
  • social customs
  • social cohesion
  • social capital
  • spatial organization
آقایی. عباس و رضائی. ستار و حدادی. مشیانه و عینی. الهه (1390). همه‌گیرشناسی آسیب‌های ناشی از مراسم چهارشنبه‌سوری در کشور. نشریه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی. 21 (75). 36-30.
احمدی. سجاد و سیف‌الدینی. فرانک و کلانتری. محسن (1392). تحلیل فضایی الگوهای بزهکاری در منطقه 17 شهرداری تهران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیا. 13 (31). 72-47.
اخوان بهبهانی. علی (1385). از چهارشنبه‌سوری تا چهارشنبه‌سوزی. هفته‌نامة‌سلامت. 5/12/1385.
بنه‌ولو. لئوناردو (1393). تاریخ شهر (ترجمة پروانة موحد). تهران: نشر دانشگاهی.
پاتنام. رابرت (1389). جامعه برخوردار، سرمایه اجتماعی و زندگی عمومی در سرمایه اجتماعی. اعتماد، دموکراسی و توسعه. تهران: شیرازه.
پرخیده. بوذرجمهر (1386). جشن نو شدن و امید به آینده. فن: اردیبهشت 1386.
توسلی. غلام‌عباس (1387). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: سمت.
جباری. علیرضا (1392). اسلام، ایرانیان و آیین چهارشنبه‌سوری. بی‌نا. 27/12/1392.
چلبی. مسعود (1373). وفاق اجتماعی. نامه علوم اجتماعی. 3 (6). 28-15.
چهارشنبه‌سوری در ایران. کهکشان: بی‌تا.
حیدری. آرش و سرحدی. سجاد (1393). دوگانه فرد/ جامعه در اندیشه دورکیم: دوگانه‌ای کاذب یا واقعی. جامعه‌شناسی ایران. 14 (3). 115-90.
ذکایی. محمدسعید و روشن‌فکر. پیام (1384). رابطه سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در محلات شهری. علوم اجتماعی. (32). 38-1.
رنجی. حسن. عرفانی. جمیله و حق‌گو. نصرت‌اله و قیومی. زهرا (1392). بررسی ویژگی‌های جمعیت و مسکن در مناطق شهر تهران در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 و مقایسه آن با سال 1385. تهران: پژوهشکده آمار.
روشه. گی (1397). تغییر اجتماعی. ترجمة منصور وثوقی. تهران: نی.
ساروخانی. باقر (1377). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (ج 2). تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
---------- (1395). جامعه‌شناسی ارتباطات. تهران: اطلاعات.
شارون. جوئل (1397). ده پرسش از دیدگاه جامعه‌شناسی.‌ ترجمة منوچهر صبوری. تهران: نی.
شدسان (1376). پژوهش در فرهنگ عمومی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صالحی. مریم و موسی‌زاده. حسین و خداداد. مهدی و اسمعیلی. فضل‌اله (1396). سطح‌بندی مناطق کلان‌شهر تهران از لحاظ شاخص‌های توسعه پایدار با استفاده از تحلیل عاملی و خوشه‌ای. فصلنامه معماری شهر پایدار. 5 (1). 90- 75.
صداقتی فرد. مجتبی (1386). جامعه‌شناسی (کلیات، مفاهیم، پیشینه). تهران: ارسباران.
صدیق‌اورعی و همکاران (1378). پژوهش در فرهنگ عمومی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عجم. محمد (1388). درختان و گیاهان مقدس (سرو، تاقوک، ریواس، و اسپند). مجله دریای پارس. 1388.
فتحی. سروش و مختارپور. مهدی (1390). توسعه شهری، شهرنشینی و حقوق شهروندی. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. 5 (4). 106-89.
فصلنامه بهداشت خانواده (1391). آیین چهارشنبه‌سوری. (49). 17-16.
قانعی‌راد. محمد امین (1385). تعاملات و ارتباطات در جامعه علمی- بررسی موردی در رشته علوم اجتماعی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
قره‌گزلو. غلامحسین (1381). گیاهان و نباتات شفابخش. تهران: یاد عارف.
کوزر. لوییس (1368). زندگی و اندیشة بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: علمی و فرهنگی.
محسنی تبریزی. علیرضا (1383). وندالیسم. تهران: آن.
مرکز افکارسنجی و رصد فرهنگی (1389). نظرسنجی تلفنی از مردم تهران درباره مراسم چهارشنبه سوری. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
مزداپور. کتایون (بی‌تا). چهارشنبه‌سوری. کهکشان.
میرفردی. اصغر و مختاری. مریم و فرجی. فروغ (1394). بررسی تأثیر فرهنگ شهروندی بر میزان گرایش به قانون‌گریزی (مورد شهر یاسوج). فصلنامه پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران. 4 (2).
نوربخش. یونس (1387). فرهنگ و قومیت مدلی برای ارتباطات فرهنگی در ایران. تحقیقات فرهنگی ایران. 1 (4). 67-78.
Abrutyn. Seth and others. (2016). Collective action and cultural change: Revisiting Eisenstadt’s evolutionary theory. Journal of Classical Sociology. 16(4)369– 395.
Schwartz, Barry. (1996). Social Change and Collective Memory. American Sociological Review. 56, 221-236.