مقدمه‌ای تاریخی بر مردم‌شناسی ایل مَماسَن (ممسنی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس دانشگاه و پژوهشگر مطالعات توسعه روستایی، تهران، ایران

چکیده

این پژوهش درباره یکی از ایل‌های بزرگ عشایر ایران یعنی ایل مماسن (ممسنی) است. در این پژوهش از روش اسنادی برای گردآوری داده‌ها و از روش تحلیلی-تاریخی برای تحلیل استفاده شده است. تاکنون آنچه به ممسنی و منشأ آن مربوط می‌شد، به نوشته حمدالله مستوفی منحصر می‌گردید که ریشه این ایل را جبل‌السماق سوریه و ناحیه شامات معرفی می‌کند که در اوایل قرن ششم وارد ایران شده‌اند. اما نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ممسنی‌ها عبارت‌اند از: 1- براهویی ممسنی گروهی از ممسنی‌ها هستند که به زبان بلوچی هم صحبت می‌کنند و بزرگ‌ترین ایل بلوچ در کشور پاکستان هستند و بیشتر به نام «محمدحسنی» مشهورند. بعضی از آن‌ها هم در جنوب افغانستان زندگی می‌کنند، 2- سیستانی ممسنی شامل طوایف سربندی، شهرکی، جر، بزی، جهان تیغ، بامدی، نوری، قزاق، پیری و نخعی، 3- بلوچ ممسنی، شامل شه‌بخش (اسماعیل زهی)، هاشم زهی و نوشیروانی، 4- کرد ممسنی، شامل ایل سنجابی ممسنی‌تبار در ایران و ممسنی کرد در عراق و سوریه، 5- لر ممسنی در استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد و بختیاری.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Historical Introduction to the Anthropology of the Mamàsan Tribe (Mamssani)

نویسنده [English]

  • Jalal Yousefi
university lecturer, researcher of rural development studies, Tehran,Iran
چکیده [English]

This study is about one of the big nomadic tribes of Iran, it means Mamssani tribe. in this tudy, documentary and analytical-historical method have been used, the former for collecting data and the latter for analyzing them. What has been written about Mamssani and their origin hitherto, is limited to Hamdullah Mostofi,writings that hold on the origin of them from Jebel al-Samaq in Syria and Shamat area and then they entered into Iran in the early 6th century. But the results of this research show that the Mamssanies include: 1. Brahui Mamssani who  can also speak in Baluchi language. They are the largest Baluchi tribe in Pakistan and are better known as "Mohammad Hassani". Some of them live in southern Afghanistan also. 2. Sistani Mamssani including Sarbandi, Shahraki, Jar, Bazi, Jahan Tigh, Bamdi, Nouri, Cossack, Piri and Nakhaei tribes 3. Mamssani Baluch including three parts: Shah Bakhsh (Ismail Zehi), Hashem Zehi and Noshirvani. 4. Mamssani Kurds, including the Sanjabi tribe of Mamssani descent in Iran and Mamssani Kurds in Iraq and Syria 5- Lor Mamssani in Fars and Kohgiluyeh, Boyer-Ahmad provinces and in Bakhtiari.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Baluch Mamssani
  • Sistani Mamssani
  • Kurd Mamssani
  • Mamssani of Fars
  • Lor
افشار سیستانی. ایرج (1345). نگاهی به سیستان و بلوچستان. تهران: خضرایی.
امان‌اللهی بهاروند. سکندر (1370). قوم لر: پژوهشی درباره پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران. تهران: آگاه.
جانب‌اللهی. سعید (1362). مقدمه‌ای بر شناخت طوایف سیستان. تهران: مجموعه مقالات مردم‌شناسی دفتر دوم. تهران: مرکز مردم‌شناسی.
حبیبی فهلیانی. حسن (1371). ممسنی در گذرگاه تاریخ. شیراز: نوید شیراز.
حسینی فسایی. میرزا حسن (1362 الف). فارسنامه ناصری. به کوشش دکتر منصور رستگار فسایی. جلد اول. تهران: امیرکبیر.
......................................... (1362 ب). فارسنامه ناصری. به کوشش دکتر منصور رستگار فسایی. جلد دوم. تهران: امیرکبیر.
دوبد. بارون (1371). سفرنامه خوزستان و لرستان. ترجمه محمدحسین آریا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
دومورینی. ژ. (1375). عشایر فارس. ترجمه جلال‌الدین رفیع‌فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران
زنگنه. حسن (1380). جنوب ایران به روایت سفرنامه نویسان (سفرنامه سرجان ملکم). شیراز: انتشارات نوید
سایکس. سرپرسی (1363). تاریخ ایران. ترجمه محمدتقی فخرداعی گیلانی، جلد دوم. تهران: انتشارات دنیای کتاب
صفی‌نژاد. جواد (1381). لرهای ایران. تهران: آتیه.
فلاند. اوژن (1356). سفرنامه اوژن فلاند به ایران. ترجمه حسین نور صاد قی. تهران: اشرفی.
قدوسی. محمد حسین (1339). نادرنامه. مشهد: انجمن آثار ملی خراسان.
گرمرودی. میرزا فتاح (1370). سفرنامه ممسنی (به کوشش فتح‌الدین فتاحی). تهران: کتابخانه مستوفی.
مالکی. ظریف (1387). نوشتاری پیرامون زندگی سردار جمعه خان براهویی.
محمود. محمود (بی تا). تاریخ روابط ایران و انگلیس در قرن نوزدهم. جلد اول و سوم. تهران: اقبال.
مردوخ کردستانی. شیخ محمد (1353). تاریخ کرد و کردستان یا تاریخ مردوخ. سنندج: غریقی.
مرکز پژوهش‌های خلیج فارس و دریای عمان و سازمان برنامه و بودجه (1354). درآمدی مجمل بر مطالعه عشایر سیستان و بلوچستان. تهران: کتاب دوم و سوم.
مستوفی. حمدالله (1353). نزهه‌القلوب. تصحیح گای لسترنج. تهران: امیرکبیر.
موریه. جاستی نین (1386). سفرنامه جیمز موریه: ایران، ارمنستان و آسیای کوچک (در سال‌های 1810 و 1816) تا قسطنطنیه. جلد دوم. تهران: توس
موسوی نامی اصفهانی. میرزا محمد صادق (1363). تاریخ گیتی گشا در زندیه. تهران: اقبال.
مهندس قاجار. محمدحسین (1378). راپورت سفر سال 1308 قمری. گردآورنده ایرج افشار. قم: مؤسسه فرهنگ و اطلاع‌رسانی تبیان.
همتی. ابوذر (1388). سلسله مقالات مختلف پیرامون تاریخچه ممسنی. مجله فرهنگی اقتصادی فراسو فارس (ممسنی). شماره 3.
یوسفی. جلال (1392). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی تحولات در ایلات و عشایر. به انضمام تحولات در ایل بزرگ ممسنی. تهران: کتاب اول.
...................... ، یوسفی. محمدمهدی (1400). مقدمه‌ای بر مردم‌شناسی فرهنگی، با تأکید بر دگرگونی در فرهنگ، تمدن و هویت فرهنگی ایران. تهران: مدبران.
یوسفی. محمدمهدی، حسین‌زاده کوهساری. علی (1396). شهرنشینی از سپیده دم تاریخ: تحلیل جامعه‌شناختی در باب شهرنشینی در دزفول. اصفهان: سناگستر.
Masso. C. (1843). Narrative of a Journey to Lakat, Eestren Balochestan. London.