ظروف مجسمه‌ای جانورسان کلماکره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده باستان شناسی

2 استاد دانشگاه تهران

چکیده

پیشینه تاریخی مناطق تحت نفوذ حکومت ایلام و کشف گنجینه‌های نفیس و ارزشمند ارجان، کلماکره و رامهرمز از دوران ایلام نو در سال‌های اخیر، موضوع مهمی است‌ که می‌بایست  مورد توجه ویژه پژوهشگران قرار گیرد. ایلامیان مجموعه اقوامی بودند که از هزاره چهارم تا هزاره اول ق.م، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی ایران فرمانروایی داشتند. گستره‌ کشور ایلام شامل خوزستان، لرستان کنونی، پشتکوه ایلام و کوه‌های بختیاری بوده است. کشور ایلام شامل دو بخش ‌کوهستانی و دشت بوده که به شکل فدرال اداره می‌شد و به مرکزیت شهرهای بزرگ آن، حکومت‌های مستقل و خودگردانی تشکیل می‌شد. شاهکان ساماتورا (صاحبان گنجینه کلماکره) نیز یکی از این ایالت‌های مستقل در دوران ایلام نو بودند که گنجینه پادشاهی آنها به طور اتفاقی در غار کلماکره شامل صدها قلم شیء منحصر به فرد نقره و طلا در سال 1368 در پلدختر لرستان کشف و تعداد بسیار زیادی از آنها به صورت قاچاق از کشور خارج شد. تکنیک ساخت و وجود کتیبه‌هایی به خط و زبان ایلام نو روی برخی از اشیاء ارتباط آنها را با افق فرهنگی ایلام نو آشکار می‌کند. ساماتورا نام یکی از حکومت‌های ایلامی مآب، در حوضه رود سیمره در جنوب لرستان بوده که در طول قرن هفتم و اوایل قرن ششم ق.م به وسیله شاهکان محلی ساماتورا اداره می‌شده است. در این مقاله ما به معرفی و تحلیل ظروف جانورسان این گنجینه که شیوه هنری و موضوع اصلی آنها نقوش جانوری است و دارای کارکرد آب پاش برای ریختن مایعات در مراسم آیینی و تشریفاتی بوده، می‌پردازیم. این گونه از اشیاء علاوه بر خصوصیات زیبایی‌شناسانه هنری، از نظر تاریخی دارای اهمیت خاصی هستند. مهم‌ترین اهمیت کشف این اشیاء کمک به مطالعه مناسبات تجاری و فرهنگی با همسایگان خود در این دوره تاریخی است و عدم کشف نمونه‌های مشابه آنها از سایر نقاط دیگر اهمیت مطالعه آنها را دوچندان می‌کند. 

کلیدواژه‌ها


-         اسدیان خرم­آبادی، م، باجلان. م.ح و کیایی، م. (1358). "باورها و دانسته­ها در لرستان و ایلام". تهران: انتشارات وزارت  فرهنگ و آموزش عالی. مرکز مردم­شناسی ایران.
-         ایزد پناه، حمید (1376). "آثار باستانی و تاریخی لرستان"، ج3. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخرفرهنگی.
-         برنی، چ و لانگ، م. (1386). "تاریخ اقوام کوچ­نشین شمال­غربی ایران". ترجمه هوشنگ صادقی. تهران: انتشارات نگاه.
-         بشاش، رسول (1376). "قرائت چهار مورد از کتیبه­های منسوب به غار کلماکره"، سخنرانی در نخستین گردهمایی استان­شناسی ایران بعد از انقلاب در شوش، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
-         ــــــــــــــ (1378). "قرائت کتیبه­های ظروف منسوب به غار کلماکره ­ـ­  لرستان". تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی.
-         بلخاری قهی، حسن (1384). "مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی". تهران: انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
-         بهزادی، رقیه (1373). "قوم­های کهن در آسیای­مرکزی و فلات ایران". تهران: نشر وزارت امورخارجه.
-         بهنام، عیسی (1346). "همکاری هنر سکایی با هنر دورانهای مختلف شاهنشاهی ایران". مجله هنر و مردم. ش59. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
-         پرادا، ایدت (1383). "هنر ایران باستان". ترجمه یوسف مجیدزاده. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه ‌تهران.
-         پورداود، ا. (1326). "فرهنگ ایران باستان"، تهران: انتشارات انجمن ایران شناسی.
-         جابز، گ. (1370). "سمبلهای حیوانات"، ترجمه محمدرضا بقاپور، تهران: نشر مترجم.
-         حاتم، غلامعلی (1372). "نقش و نماد در سفالینه‌‌های کهن ایران"، فصلنامه هنر، ش 28، تهران.
-         حائری، ی (1347). "اصول گداز و استخراج فلزات"، ج 3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         خسروی، لیلا (1381). "پژوهشی در اشیاء فلزی منسوب به غار کلماکره­- لرستان". پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه تهران.
-         دادور، ابوالقاسم (1370). "سمبل­های­خدایان بین­النهرین از دوره اورسوم تا آشور نو و رابطه آن با سمبلهای ایران". پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
-         دادور، ابوالقاسم و مصباح اردکانی، نصرت­الملوک (1389). "بررسی شکل و فرم در ریتون­های ایرانی (هزاره چهارم ق.م تا پایان دوره ساسانی). نشریه هنرهای زیبا. هنرهای تجسمی. شماره 41. صص: 5-12.
-         دادور، ابوالقاسم و مبینی، مهتاب (1388). "جانوران ترکیبی در هنر ایران باستان". تهران: انتشارت دانشگاه الزهراء.
-         دایسون، رابرت (1351). "ساختمان حریق زده حصار". مجله باستان­شناسی و هنر ایران. ش10 و 9، تهران: وزارت فرهنگ و هنر ایران.
-         دانیل، گلین (1363). "تمدن­های اولیه و باستان­شناسی و خاستگاه آنها". ترجمه هایده معیری. تهران: نشر موسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
-         دورانت، ویل (1378). "تاریخ تمدن". تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-         دهه، ژان (1345). "مبدأ و مفهوم نقوش سمبلیک در تخت­جمشید". مجله دانشکده ادبیات. ش2. سال 14. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         راوندی، مرتضی (1341). "تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا عصر حاضر". تهران: نشر امیرکبیر.
-         رایس، تامارا تالبوت (1370). "سکاها".‌ ترجمه رقیه بهزادی. تهران: نشر ‌یزدان.
-         رحیمی، فرشته (1377). "مطالعات علمی انجام شده روی اشیاء کلماکره". مجموعه مقالات پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی. تهران: ‌پژوهشکده حفاظت و مرمت.
-         رواسانی، شاپور (1370). "اتحادیه مردم شرق". تهران: انتشارات امیرکبیر.
-         زاوش، محمد (1375). "کانی­شناسی در ایران". تهران: نشر پژوهشگاه علوم­انسانی و مطالعات فرهنگی.
-         سهرابی، محمد (1376). " لرستان و تاریخ قوم کاسیت". خرم­آباد: انتشارات افلاک.
-         صفر، فواد (1960). "آشور". بغداد.
-         صفی زاده، صدیق (1361). "نوشته­های پراکنده درباره یارسان اهل حق". تهران: نشر موسسه مطبوعاتی عطایی.
-         طلایی، حسن (1374). "باستان‌شناسی و هنر ایران در هزاره اول ق.م". تهران: انتشارات سمت.
-         علیون، صمد و صدرایی، علی (1390). "مجموعه مقالات اشیاء تاریخی حسنلو". تهران: نشر گنجینه هنر.
-         علی­یاری، م.ح (1379). "جغرافیای استان لرستان". تهران: شرکت چاپ و انتشارات کتاب­های درسی.
-         فانیان، خسرو (1354). "هنر لرستان گذرگاهی به قلمرو خدایان". مجله تماشا. ش 249. سال 5. تهران.
-         قاضیان، مجید و قاسمی، محمود (1380). "بررسی و اقدامات حفاظتی آثار نقره­ای مکشوفه از غار قوری قلعه پاوه" در مجموعه مقالات پنجمین همایش حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی/فرهنگی و تزیینات وابسته به معماری 13و14 بهمن ماه 1380، صص 209ـ 197. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
-          کالیکان، ویلیام (1350). "مادی­ها و پارسی­ها". ترجمه گودرز اسعد بختیار. تهران: نشر شورای ­مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.
-         کریستی، ویلسن (1317). "تاریخ صنایع ایران". ترجمه عبداله فریار. تهران: وزارت معارف.
-         گیرشمن، رومن (1346). "هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی". ترجمه عیسی بهنام. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-         ـــــــــــــــ (1371). "هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی". ترجمه عیسی بهنام.
مالووان، م (1368). "بین­النهرین و ایران باستان". ترجمه رضامستوفی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-     مجیدزاده، یوسف (1370). "تاریخ و تمدن ایلام". تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-     ــــــــــــــــ  (1376). "تاریخ سیاسی بین­النهرین". ج1. هران: مرکز نشر دانشگاهی.
-     ــــــــــــــــ  (1379). "تاریخ و تمدن بین­النهرین، هنر و معماری". ج3. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-     ــــــــــــــــ  (1382). "جیرفت نخستین تمدن شرق". تهران: انتشارات میراث فرهنگی کشور.
-     معتمدی، نصرت­اله (1372)."گزارش حفاری غار کلماکره". مجله میراث فرهنگی. سال 4. شماره 10 و 11. تهران: سازمان میراث فرهنگی. صص 15ـ3.
-     مک­کال، هنریتا (1373). "اسطوره‌های بین­النهرین". ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
-     ملکزاده، فرخ (1348). "تأثیر هنر هخامنشی در کاپیسا افغانستان". مجله باستان­شناسی و هنر ایران، سال 2، تهران.
-     ملک­زاده بیانی، ملکه (1351). "شاهین نشانه فرایزدی". مجله بررسی­های تاریخی. سال 7. تهران.
-     موری، پی.آر.اس (1379). "زیرخاکی­های مفرغی ایران". ترجمه علی داراب­بیگی. کرمانشاه: انتشارات کرمانشاه.
-     میرنیا، علی (1378). "فرهنگ مردم ایران". تهران: نشر پارسا.
-     وارنر، رکس (1386). "دانشنامه اساطیر جهان". ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: نشر اسطوره.
-     ورمازرن، مارتین (1372). "آئین میترا". ترجمه بزرگ نادرزاد. تهران: نشر چشمه.
-     هال، جیمز (1380). "فرهنگ نگاره­های نمادها در هنر شرق و غرب". ترجمه رقیه بهزادی. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
-     هرتسفلد، ارنست (1381). "ایران در شرق باستان". ترجمه همایون صنعتی­زاده. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. کرمان: دانشگاه باهنر.
-     هوار، کلمان (1379). "ایران و تمدن ایرانی". ترجمه حسن انوشه. تهران: نشر امیر کبیر.
-     یاحقی، محمد جعفر (1386)، "فرهنگ اساطیر و داستان واره­ها در ادبیات فارسی". تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
-       Alvarez-mon. J. (2003). "Cosmological & Ideological aspects of the Arjan bowl". pp:1-35.
-       ___________  . (2008). "Give to drink, O cup-Bearer! The Arjan beaker in the context of lion-Headed drinking Vessels in the Ancient near east". Iranica Antiqua, Vol.XLIII, PP:127-152.
-       ___________ . (2011). "Elam and Persia". Mark B.Garrison, Includes papers from a meeting of the American Schools of oriental research. hold in Philadelphia, PP: 89-166.
-       ___________ . (2013). "Elam and Persia", Mark B.Garrison, American Journal of Archaeology, Archaeological Institute of America. Pp: 1-117.
-       Amiet 1960 Amiet, P,1960, Elam, Auvers-Sur-Oise.
-       Arfia. A.M. (2008). "Tehran-PT10a-Colected­ Completed", ARTA001, pp 1-10.
-       Barnet 1962 Barnet, R.D, 1962,"Median art", Iranica Antiqua, vol II, PP 77-95.
-       ــــــــ  (1968). "The art of  bacteria & treasure of the oxus",  Iranica antiqua, vol VIII, PP: 34-53.
-       Bivar. A.D.H. (2005). "Mithraism: A religion for the Ancient medes". Iranica Antiqua. Vol. XL. pp: 341-358.
-       Brunner, C, J. (1974). "Middle Persian Inscription Sasanian silner war". Metropolitan Museum of Art JNL. Vol 9. pp: 109-121.
-       Calmeyer. (1983), Calmeyer, P. (1983). "The Persian king in the lions Den". Iraq. Vol XLV. Part 1. published by the british school of Archaeology in Iraq. pp 138-139.
-       Canby. Jeanny Vorys. (2002). "Flaconry (Haw king) in Hittite lands". Journal of Near Eastern Studies. Vol: 61. No: 3. The university of Chicago press. PP: 161-201.
-       Carnoy. A.J. (1964). " Iranian mythology in mythology of Baces". New York.
-       Carter. E & stolper. M. (1984). "Elam: Survey of political History & Archaeology". Universty of California press. Berckely.
-       Crawford. H. (1991). "Sumer & Sumerian".Cambridge University press.
-       Cubet. A. (1995). "Gobelet pre-Achemenide". revue du louver. IV.
-       Curtis. Vesta. (1996). "Persian Myths". British Museum press.
-       Donbaz.V. (1996). "A Median (?)votive inscription on silver vessel". Nouvelles Assyriologiues breves et utilitaires. (N.A.B.U).
-       Fales. F.M. (2000). "Old Aramaic". The Semitic languages and dialects III North-West semitic.
-       Handcock. P.S.P. (1912). "Mesopotamian Archaeology". G.P.Put Nams sons MDCCCCXII. New York.
-       Henkelman. Wouter. F.M. (2003). "Persians, Medes and Elamites". Acculturation in the Neo-Elamite period. pp: 73-130.
-       ______________________ (2013). "Administrative Realities: The perspolis Archives and The Archaeology of the Achaemenid heartland". chapter 27. The oxford Hand book of Ancient Iran, edited by D.T.Potts. Oxford university press.
-       Jamzadeh. Parivash. (2000). "An Achamenid motif seen in later epic and Art". Iranica Antiqua. Vol.XXXV. pp:47-56.
-       Kantor. H.J. (1977). "The Elamite cup from choghamish". IRAN. Vol. XV. No 15. Pp:11-14.
-       Lufkin. M & Adam. G. (2004). "The Illicit Trade in Antiquities- Lebanese Dealers Prosecuted  in  US & Egypt". The Art of News paper, No: 149. P: 45.
-       Mahboubian. H. (1995). "Treasures of the mountains, The Art of the Medes". Mahboubian gallery. London.
-       Majidzadeh. Y. (1982). "Lapis Lazuli & The great khorasan road". PALEORIENT. Vol 8/1. Pp:59-69.
-       Moorey. P.R.S. (1969). "Pre historic copper and bronze metallurgy in western Iran". IRAN. Vol VII. Pp: 131-154.
-       ___________ . (1988). "Material Aspects of Achaemenid Polychrome Decoration and Jewellery". Iranica Antiqua. Vol.XXXIII. Pp: 155-171.
-       Negahban. Ezat. (1964). "A brief  report on the excavation of marlik Tepe and Pileh qaleh. IRAN. Vol II. Pp: 13-20.
-       Oudbashi. Omid. (2013). "Archaeometallurgical Studies on the Bronze vessels from Sangterashan Luristan, W-Iran". Iranica Antiqua. Vol. XL & VIII. Pp: 147-174.
-       Rander, k. (2008). "The delegation of power:Neo-Assyrian bureau seal". Persika. No:12. Pp: 481-515.
-       Razmjou. Shahrokh. (2005). "In Search of the lost Median Art". Iranica Antiqua. Vol. XL. Pp: 271-314.
-       Reade, J. 1978, "Kassites and Assyrians in Iran". IRAN. Vol. XVI. Pp: 137-143.
-       Rej. A. (2003). "Scythians and Sarmatians, Migration of the Aryan tibes". The Royal Norwegian Embassy. Bangkok.
-       Simpson. John. (2000). "Observation on early Iron age beads from luristan". BSTN 36. Pp: 6-10.
-       Vallat. F. (1996). "Le royaume Elamite de samati". Nouvelles Assyriologiues breves et utilitaires. (N.A.B.U).
-       ).ــــــــــــــــ2000)."Une inscription Elamite sur rhyton en argent a tete de belier". (N.A.B.U).
-       Vargyas. P. (2008). "The silver hoard from Nush-I Jan revisited". Iranica antique. Vol. XLIII. Pp: 167-183.