انبارهای ذخیره غلات در شهرستان بدره: کارکردهای آشکار و پنهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه باستانشناسی دانشگاه آزاد ایلام

2 دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام،گروه مردم شناسی

چکیده

ذخیره غلات و سایر مواد غذایی برای مصارف بلندمدت، همواره جایگاه مهمی در اقتصاد سنتی کشاورزان داشته است، در حالی که به نظر می‌رسد این مسئله در میان کوچ نشینان ایران نقش چشمگیری نداشته است. در بررسی‌های باستان‌شناسی شهرستان بدره در استان ایلام دو مجموعه انبارهای ذخیره مواد غذایی در محل چراگاه زمستانی عشایر کوچرو شناسایی شده است. به نظر می‌رسد که بیشتر انبارها جهت ذخیره-سازی گندم و بلوط ساخته شده‌اند. با توجه به سابقه زندگی کوچروی در این ناحیه و نیز وضعیت جغرافیای زیست محیطی منطقه، ساخت و پیدایش سازه‌هایی از این قبیل در این ناحیه بی سابقه بوده و گویای رخداد تغییر تأثیرگذاری در روند زندگی عشایر منطقه است. از این رو، تحقیق حاضر با هدف پرداختن به چگونگی شکل‌گیری سازه‌های مذکور طراحی شد. در این تحقیق سعی شده تا با بررسی داده-های باستان‌شناسی و منابع اسنادی موجود، زمینه‌های شکل‌گیری انبارهای مذکور مورد بحث و کنکاش قرار گیرد. یافته‌ها حاکی از این است که این انبارها در زمان پهلوی اوّل و هم‌زمان با قشون‌کشی‌ها و سرکوب‌های نظامی و اسکان اجباری کوچندگان ساخته شده‌ و به نظر می‌رسد که مهم‌ترین انگیزه از ساخت این انبارها غلبه بر شیوه زندگی جدید کوچندگی اجباری و مشکلات و مسائل پیامد آن بوده است. این انبارها بازگو کننده شرایط جدید زمان پهلوی اوّل است که در این هنگام زندگی عشایر منطقه را تحت تأثیر قرار داد. ورود کشور به جنگ جهانی دوّم، هرج و مرج ناشی از آن و ترس از وقوع قحطی در این زمان که دامنگیر قسمت‌های وسیعی از کشور شده بود، بر دامنه مشکلات عشایر یکجانشین شده افزود. در نتیجه، شکل‌گیری انبارهایی از این قبیل گویای شرایط سخت و جدید اجتماعی اقتصادی عشایر یکجانشین شده در این دوره است.

کلیدواژه‌ها


-     آبادیان، حسین (1390)، «غلات و تاریخ اجتماعی ایران در جنگ دوم جهانی»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال 1، شماره 2: 1-20
-     ابن احمد جیهانی، ابوالقاسم (1368)، اشکال العالم، ترجمه­ی­ علی بن عبدالسلام کاتب، مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری، مشهد: آستان قدس رضوی
-     ابن حوقل (1345)، صورت الارض، ترجمه­ی جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
-     ابوالفداء (1349)، تقویم البلدان، ترجمه‌ی عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
-     اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1368)، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
-     افشار سیستانی، ایرج (1372)، ایلام و تمدن دیرینه آن، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
-     امان­اللهی بهاروند، سکندر (1384)، کوچ نشینی در ایران، تهران: انتشارات آگاه
-     بارت،استنلی (1387)، نظریه و روش در انسان شناسی،ترجمه‌ی شاهده سعیدی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی
-     پوربختیار، غفار (1387)، «رضاشاه و طرح اسکان اجباری عشایر بختیاری»، مسکویه، دوره 2، شماره 8: 33-56
-     خیتال، جعفر (1369)، مجموعه آراء در مورد سرزمین پشتکوه ایلام، ایلام: ناشر کتابخانه اسماعیلی
-     حسینی، سجاد (1386)، گزارش فصل سوم بررسی و شناسایی باستان­شناسی شهرستان دره­شهر ( بخش بدره)، ایلام: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام (منتشرنشده)
-     دوبُد، بارون (1371)، سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه­ی محمدحسین آریا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
-     دومرگان، ژاک (1339)، جغرافیای غرب ایران، ترجمه و توضیح کاظم ودیعی، تبریز: انتشارات چهر
-     راولینسون، سرهنری (1362)، سفرنامه راولینسون، ترجمه­ی سکندر امان‌الهی بهاروند، تهران: انتشارات آگاه
-     رفیع­فر، جلال­الدین؛ قربانی، حمیدرضا (1385)، «از کوچندگی تا یکجانشینی: رویکرد باستان­مردم­شناختی بر خاستگاه خانه و استراتژی معیشتی در دوره نوسنگی»، نامه انسان­شناسی، سال 5، شماره 9: 84-116
-     سعیدی، گلناز و کرمی، شایان (1391)، زمینه بروز شورش ایلات پشتکوه (ایلام)، فرهنگ ایلام، دوره 13، شماره 36 و 37: 111-125
-     شهبازی، سیاوش (1385)، گزارش فصل اول بررسی و شناسایی باستان­شناسی شهرستان دره‌شهر، ایلام: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام (گزارش منتشر نشده)
-    شهبازی، سیاوش(1391)، «تبیین گاه­نگاری پیش از تاریخ دشت سیمره»، گزارش­های باستان­شناسی 8، (ویژه­نامه مجموعه مقالات همایش بین­المللی باستان­شناسی ایران: حوزه غرب، کرمانشاه، آبان 1385)، تهران: میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، پژوهشگاه
-     شهسواری، ثریا؛ نجار، سعید (1393)، « بررسی تأثیر سیاست­های نوسازی رضاشاه بر ایلات و عشایر لرستان»، پژوهشنامه تاریخ­های محلی ایران، سال 2، شماره 3: 52-66
-     کاظمی، ظریفه (1393)، «بررسی وضعیت ایلات فارس در زمان رضاشاه»، پژوهشنامه تاریخ­های محلی ایران، سال 2، شماره 2: 128-145
-     کتابی، احمد (1390)، «درآمدی بر بررسی علل اجتماعی قحطی­ها در ایران»، جامعه پژوهشی فرهنگی، سال 2، شماره 1: 169-190
-     کریمی، بهمن (1329)، راه‌های باستانی و پایتخت‌های قدیمی غرب ایران، تهران
-     لک­پور، سیمین (1378)، «معرفی خانه اربابی»، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم، جلد1، به کوشش باقر آیت­الله­زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 187-218.
-     لک­پور، سیمین (1389)، کاوش­ها و پژوهش­های باستان­شناسی دره شهر(سیمره)، تهران: پازینه.
-     لیسترینج، گای (1383)، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه­ی محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
-     مالینوفسکی،برونیسلاو(1379)، نظریه‌ای علمی درباره فرهنگ،ترجمه ی عبدالحمید زرین قلم،تهران:گام نو.
-     مجد، محمدقلی (1387)، قحطی بزرگ (1296 1298 ش.)، ترجمه محمد کریمی، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی
-     مجذوبی، مهسا؛ مرتضوی، سیدحمید؛ اسدی یوسف­آبادی، سید حسین؛ فرحناکی، عسگر (1392)، «اثرات آرد بلوط بر ویژگی­های خمیر و نان بربری»، پژوهش­های صنایع غذایی، جلد 23، شماره 2: 271-280
-     محمدی­فر، یعقوب و مترجم، عباس (1390)، «جولیان آتشکده نویافته ساسانی در آبدانان ایلام»، باغ نظر، سال هشتم، شماره 19: 77-87.
-     مرادی، ابراهیم (1389)، «بررسی و تحلیل شهرها و آبادی­های ناشناخته شهرستان آبدانان در قرون اولیه اسلامی»، فقه و تاریخ تمدن، سال ششم، شماره 23: 84-112
-     مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1381)، التنبیه و الاشراف، ترجمه­ی ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی
-     مشیری، سیدرحیم (1385)، جغرافیای کوچ­نشینی، تهران: انتشارات سمت
-     مظاهری، خداکرم (1385)، گزارش فصل دوم بررسی و شناسایی باستان­شناسی دره‌سیمره، سه جلد، ایلام: جهاد دانشگاهی واحد استان ایلام (گزارش منتشر نشده)
-     مظاهری، خداکرم(1390)، گزارش فصل پنجم بررسی و شناسایی باستان­شناسی شهرستان دره­شهر (بخش بدره)،  ایلام: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام (منتشرنشده)
-    مظاهری، خداکرم (1394)، گزارش بررسی، شناسایی و تحلیل نتایج بلایای طبیعی ادوار گذشته در محدوده دره سیمره، ایلام: معاونت پژوهشی و فن­آوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام (منتشرنشده)
-     ملک شهمیرزادی، صادق (1371)، «تپه زاغه: تحلیلی اجمالی از عملکرد منازل مسکونی»، باستان­شناسی و تاریخ، سال 6، شماره 1 و 2: 2-12
-     مورتنسن، اینگه دمانت (1377)، کوچ­نشینان لرستان، ترجمه­ی محمد حسین آریا، تهران: انتشارات پژوهنده
-     نوابخش، مهرداد(1382)، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های مردم شناسی، اراک: مولف
-     واعظ شهرستانی، نفیسه (1388)، نهادها و شیوه­های خط­مشی­گذاری عشایری در دوره پهلوی اول، پژوهش­های تاریخی، دوره جدید، شماره 4: 109-130
-   واعظ شهرستانی، نفیسه (1390)، انگیزه­های سیاسی و اقتصادی شورش­های عشایری در دوره رضاشاه، پیام بهارستان، سال 4، شماره 14: 283-304.
-     والیزاده معجزی، محمدرضا (1380)،  تاریخ لرستان روزگار قاجار، تهران: حروفیه
-     یوسفی زاده،محمدعلی(1382)، تاریخ اندیشه‌ها وآراء انسان شناسی ومردم شناسی، تهران:یسطرون
 
-     Fouad, N. I., (1987), Combating Famine by Grain Storage in Western Sudan, Geo Journal, 14(1): 29-35
-     Kuijt, I. ; Finlayson, B., (2009), Evidence for Food Storage and Predomestication Granaries 11000 Years Ago in the Jordan Valley, PNAS, 106(27): 10966 – 10970
-     Morgan, C., (2012), Modeling Modes of Hunter-Gatherer Food Storage, American Antiquity, 77(4): 714 –736
-     Seyf, A., (2010), Iran and the Great Famine, 1870 - 72, Middle Eastern Studies, 46(2): 289 -30
-     Stine, S.O, (1940), Old Routs in Western Iran, New York: Green Wood Press