پژوهشی درباره منشأ آیین تعزیه (شبیه‌خوانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد علوم اجتماعی؛ گرایش مردم‌شناسی از دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.

چکیده

تعزیه، آیین شبیه‌خوانی و «شکلی از نمایش» است. شناخت منشأ تعزیه مساله اساسی پژوهش حاضر را تشکیل می‌دهد. به بیان روشن‌تر این پژوهش در پی شناخت عواملی است که بیانگر چگونگی آغاز تاریخ تعزیه باشند. در همین راستا فرایند «مطالعه کیفی» مساله، متأثر از رهیافت «دیرینه شناختی» میشل فوکو از زمان حال آغاز شده پ و تا رسیدن به «نقطه صفر» یعنی زمانی که دیگر نشانی از تعزیه (چه تعزیه‌های معنامحور، چه تعزیه اصطلاح‌محور) نیست ادامه پیدا کرده است. برای مطالعه سطح نخست پژوهش از «مشاهده»، «مصاحبه» و «مطالعه اسنادی» استفاده شده و برای مطالعه لایه‌های عمیق‌تر نیز صرفا از «مطالعه اسنادی» بهره گرفته شده است. در اجرای این پژوهش از «نمونه‌گیری هدفمند» استفاده شده و فرایند مطالعه در هر مرحله تا رسیدن به مرحله «اشباع نظری» یا «کفایت مفهومی» تداوم یافته است. نتیجه نهایی پژوهش موجد این نظر است که توانایی ذهن انسان در تولید «ایده» (فرابازنمایش) در تعامل با محیط زیست اجتماعی انسان ایرانی، بیانگر چگونگی آغاز تاریخ تعزیه است و در این میان مقوله‌هایی همچون: باورها، سرمایه‌های نمادین، اصالت علاقه و جذابیت، روابط اجتماعی، جامعه‌پذیری و انگیزه‌های اقتصادی، بستر تداوم تعزیه را طی فرایند «در زمانی» استمرار آن تشکیل داده‌اند. به نظر می‌رسد «انگیزه»های نشأت یافته از«نیاز»های فطری و اجتماعی زیرساخت مقولات مذکور هستند.

کلیدواژه‌ها


-         ابن قولویه (1392). کامل‌الزیارات. ترجمه ذهنی تهرانی، محمد جواد. تهران: پیام حق.
-        احدی، حسن؛ جمهری، فرهاد (1384). روان‌شناسی رشد (جوانی، میانسالی، پیری). تهران: پردیس57.
-        ازکیا، مصطفی، ایمانی جاجرمی، حسین (1390). روش­های کاربردی تحقیق، کاربرد نظریه بنیانی، (جلد دوم). تهران: کیهان.
-        استراوس، انسلم، کربین، جولیت (1391).  مبانی پژوهش کیفی؛ فنون و مراحل تولید نظریه زمینه­ای. ترجمه افشار، ابراهیم. تهران: نی.
-        اولئاریوس، آدام (1363). سفرنامه آدام اولئاریوس. ترجمه به‌پور، احمد. تهران: میعاد.
-        ایزدی، حسین؛ پهلوان­پور، فاطمه (1390). وضعیت سیاسی تشیع از اضمحلال صفویه تا کریم­خان زند. تاریخ اسلام. 45 و 46.
-        آخرتی، علی (1391). کبوتر بازی، گِرُو و تحلیل مناسبات کبوتربازها در مجله        انسان­شناسی: شماره17.
-        آژند، یعقوب (1385). نمایش در دوره صفوی. تهران: فرهنگستان هنر.
-        آل احمد، جلال (1386). غرب زدگی. تهران: فردوس.
-        بکتاش، مایل؛ غفاری، فرخ (1383). تئاتر ایرانی (سه مجلس تعزیه). تهران: قطره.
-        بلوکباشی، علی (1383). تعزیه‌خوانی، حدیث قدسی مصایب در نمایش آیینی. تهران: امیرکبیر.
-        بیتس، دانیل؛ پلاگ، فرد (1390). انسان‌شناسی فرهنگی. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی.
-        بیضایی، بهرام (1391). نمایش در ایران. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
-        تاورنیه، ژان باتیست (1389). سفرنامه تاورنیه. ترجمه ارباب شیرانی، حمید. تهران: نیلوفر.
-        چلکووسکی، پیتر (1366). تعزیه نیایش و نمایش در ایران. ترجمه حاتمی، داود. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ اول.
-        چلکووسکی، پیتر جی (1389). تعزیه آیین و نیایش در ایران. ترجمه حاتمی، داود. تهران: سمت.
-        حسام مظاهری، محسن (1385). رسانه شیعه؛ سوگواری شیعیان از آغاز تا پیش از انقلاب اسلامی. اخبار ادیان: شماره 18.
-        دژگاهی، صغری (1389). دیرینه­شناسی؛ راهبرد کیفی در تحقیقات علوم انسانی. تهران: فصلنامه علمی – پژوهشی علوم انسانی، سری 16، شماره 63.
-        رضاقلی، علی (1392). جامعه­شناسی نخبه­کشی. تهران: نی.
-        رقیه، ابراهیمی. نگاهی به نذورات مردم در دوره‌قاجار در فرهنگ مردم ایران، شماره 5 و6.
-        روح‌الامینی، محمود (1383). گردشهر با چراغ؛ مبانی انسان­شناسی. تهران: انتشارات عطار.
-        ــــــــــــــــــ  (1390). زمینه فرهنگ­شناسی. تهران: عطار.
-        ریوز، هوبرت [و دیگران] (1386) منشأ عالم، حیات، انسان، زبان و فرهنگ. ترجمه رفیع­فر، جلال‌الدین، تهران: آگه
-        ساروخانی، باقر (1384). روش­های تحقیق در علوم اجتماعی: اصول و مبانی، جلد اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهاردهم.
-        ستاری، جلال (1379). پرده­های بازی (درباره تعزیه و تئاتر)، تهران: میترا.
-        ـــــــــــــ (1386). زمینه­های اجتماعی تعزیه و تئاتر در ایران، تهران: نشرمرکز.
-        سیدبن طاووس (1385). لُهوف، ترجمه کرمی، علی. قم: حاذق.
-        شایگان، داریوش (1392). هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمه پرهام، باقر. تهران: فرزان روز.
-        شریعتی، علی (1392). تشیع علوی و تشیع صفوی. تهران: چاپخش.
-        شعبانی، رضا (1392). تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی در دوره­های افشاریه و زندیه. تهران: سمت.
-        شهری، جعفر (1376). طهران قدیم، (جلداول). تهران: معین.
-        ــــــــــــ  (1376). طهران قدیم. (جلددوم). تهران: معین.
-        شهیدی، عنایت الله؛ بلوکباشی، علی (1380). پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی: از آغاز تا پایان دوره قاجار در تهران. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
-        عبدالله، مستوفی (1388). شرح زندگانی من. تهران: زوار.
-        عضدانلو، حمید (1380). گفتمان و جامعه. تهران: نی.
-        ــــــــــــــ (1384). آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه­شناسی، تهران: نی.عمید، حسن (1384). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر.
-        عناصری، جابر (1366). درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران. تهران: جهاد دانشگاهی.
-        ـــــــــــــ (1372). شبیه‌خوانی؛ کهن‌الگوی نمایش­های ایرانی، تهران: مرکز هنرهای نمایشی.
-        ـــــــــــــ  (1391). مراسم آیینی و تئاتر. تهران: مولف.
-        غریب­پور، بهروز (1390). تئاتر در ایران.تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
-        فالاچی، اوریانا (1356). مصاحبه با تاریخ­سازان جهان. ترجمه بیدار نریمان، مجید. تهران: انتشارات جاویدان.
-        فرانسوا دورتیه، ژان (1391). انسان­شناسی (نگاهی نو به تحولات جسمانی، فرهنگی و روان­شناختی انسان). ترجمه رفیع­فر، جلال الدین. تهران: خجسته.
-        فرانکلین، ویلیام (1357). مشاهدات سفر ازبنگال به ایران. ترجمه جاویدان، محسن. تهران: بنیاد فرهنگ و هنر ایران، مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
-        فروغی ابری، اصغر (1388). ایرانیان و عزاداری عاشورا. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
-        فکوهی، ناصر (1390). تاریخ اندیشه و نظریه­های انسان­شناسی. تهران: نی.
-        فلیک، اووه (1391). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه جلیلی، هادی. تهران: نی.
-        کاتوزیان، همایون (1392). ایرانیان دوره باستان تا دوره معاصر. تهران: مرکز.
-        کتاک، کنرادفلیپ (1386). انسان­شناسی؛ کشف تفاوت­های فرهنگی. ترجمه ثلاثی، محسن. تهران: علمی.
-        کدیور، جمیله (1379). تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران. تهران: طرح نو.
-        کسروی، احمد (1336). شیعی­گری. تهران: کتاب­فروشی پایدار.
-        گنجی، حمزه (1381). روان­شناسی عمومی. تهران: ساوالان.
-        مارشال ریو، جان (1392). انگیزش و هیجان. ترجمه سیدمحمدی، یحیی. تهران: نشر ویرایش.
-        ماناگن، جان؛ جاست، پیتر (1389). انسان­شناسی اجتماعی و فرهنگی. ترجمه تقاء، احمدرضا. تهران: ماهی.
-        مشحون، حسن (1388). تاریخ موسیقی ایران. تهران: فرهنگ نشر نو.
-        مک کوردی، دیوید؛ اسپردلی، جیمز (1390). پژوهش فرهنگی (مردم­نگاری در جوامع پیچیده). ترجمه محمدی، بیوک. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-        نیبور، کارستن (1354). سفرنامه نیبور، ترجمه رجبی، پرویز تهران: توکا.
-        نیکوس، کازانتزاکیس (1388). مسیح باز مصلوب. تهران: گلشن.
-        همایون کاتوزیان، محمد علی(1380). استبداد، دموکراسی و نهضت ملی. تهران: مرکز.
-        همایونی، صادق (1380). تعزیه در ایران. شیراز: نوید شیراز.
-        Barbara J.king (2013). When Animals Mourn.
-        ScientificAmerican.com.
-        http://www.noormags.com
-        http://www.ensani.ir
-        http://fa.wikipedia.org
-        http://www.unesco.org